TIỂU DẪN VỀ ÔTENLÔ
Shakespeare lấy cốt truyện Ôtenlô trong cuốn truyện Ecatommli của nhà văn Ý Giranđi Xintiô (Giovan Baista Giraldi Cintio, 1504-1573).
Shakespeare viết vở Ôtenlô năm nào, vấn đề này đã được nhiều nhà nghiên cứu về Shakespeare bàn luận, và cho đến nay vẫn chưa xác định được dứt khoát. Nói chung, đa số cho rằng vở Ôtenlô đã được sáng tác và trình diễn vào khoảng năm 1604, và theo Lônguôc Sămbrơn (Longworth Chambrun), trong cuốn sách nghiên cứu của ông Tìm lại Sêxpia, thì Ôtenlô được trình diễn lần đầu tiên vào ngày 1-11-1604, cho vua Giêm đệ Nhất và Hoàng hậu An Đan Mạch xem. Nhưng Malon (Malone), một nhà nghiên cứu Shakespeare có uy tín lớn, cùng một số nhà nghiên cứu Anh, Đức lại khẳng định là năm 1611. Cách đây nhiều năm, một học giả Anh, ông G. Pâynơ Côliơ (G. Payne Collier), trong khi sưu tầm tài liệu viết cuốn Lịch sử sân khấu Anh (History of the English stage) đã phát hiện trong đám hồ sơ lưu trữ của Britgiơuôttơ Haoxơ (Bridgewater House) một bản viết tay ghi lại những chỉ tiêu của vợ chồng huân tước Tôma Êgơtơn (Thomas Egerton) trong dịp đón tiếp nữ hoàng Anh tại lâu đài Herơphin (Harefield) năm 1602, trong đó có mục ghi như sau: "Mồng 6 tháng tám 1602: thưởng các nghệ nhân, diễn viên và diễn viên múa, trong đó có 10 livrơ cho đoàn kịch Bơcbigiơ (Burbage) diễn vở Ôtenlô: 64 livrơ, 18 silinh, 40 penxơ".
Như vậy là ít nhất vở Ôtenlô cũng đã có từ 1602.
Nội dung câu chuyện của Xintiô chỉ là một chuyện ghen tuông đơn giản. Tên người là Mô và tên gã hiệu úy cũng không rõ. Kết thúc câu chuyện, qua lời Đixđêmôna (Shakespeare chuyển thành Đexđêmôna) nói khi chết, tác giả chỉ cảnh cáo các cô gái Ý không nên lấy chồng khác màu da, tôn giáo và lối sống.
Cốt truyện ấy vào tay Shakespeare đã trở thành một bi kịch thê thảm của tình yêu và lòng ghen tuông, một tác phẩm bất hủ, cùng với các vở Hămlet, Măcbet, Rômêô và Juliet, Côriôlanut v.v... mãi mãi là di sản vô cùng quý báu trong kho tàng văn học của nhân loại.
Thiên tài vĩ đại của Shakespeare đã xây dựng các nhân vật chính trong vở Ôtenlô thành những con người sinh động, phong phú lạ lùng.
Ôtenlô trở thành điển hình của con người "không sáng suốt trong tình yêu, đã yêu quá say đắm". Ôtenlô giết vợ không phải vì không còn yêu Đexđêmôna, cũng không phải vì lòng căm tức tầm thường, mà vì đã thất vọng đến điên cuồng trong niềm tin tưởng lớn nhất của mình: "Bản chất Ôtenlô không phải là con người cả ghen, mà là con người cả tin" (Puskin). Chính vì thế mà sau khi Iagô bị lột mặt nạ, biết Đexđêmôna oan, Ôtenlô, "con người có cặp mắt chán chường, tuy không quen mủi lòng, cũng đã rơi lệ chan hòa", không phải chỉ vì hối hận thương tiếc, mà còn vì sung sướng thấy Đexđêmôna vẫn là con người mình hằng tin tưởng. Cho nên sáng tác của Shakespeare, tuy bi thảm, vẫn thắm đượm một niềm tin ở con người, một thái độ lạc quan đối với cuộc sống. Một điểm đáng chú ý đặc biệt là Shakespeare sáng tác và trình diễn Ôtenlô giữa lúc xã hội châu Âu mang nặng những thành kiến miệt thị người da đen, việc buôn người nô lệ da đen đang thịnh hành, người da đen bị coi như một thứ hàng hóa, như bầy da súc. Do đó, riêng một việc Shakespeare đưa một người da đen châu Phi lên sân khấu trong vai chính, mà lại là một nhân vật tài ba lỗi lạc, tâm hồn cao thượng, "tuy đen mà đẹp", theo cái nghĩa đầy đủ của nó, riêng một việc đó cũng cho ta thấy tầm tư tưởng lớn lao của Shakespeare đã vượt quá thời đại của ông.
Về Iagô, nhân vật này đã được coi như một sáng tạo kì diệu của Shakespeare và đã trở thành điển hình trong cửa miệng mọi người về lòng nham hiểm, quỷ quyệt, gian ngoan. Chỉ vì không được chấp nhận làm phó tướng, nghi ngờ Ôtenlô có tình ý với vợ y, y đã không từ một thủ đoạn nào, không lùi bước trước một sự nhẫn tâm nào để trả thù. Iagô đã được coi như "nhân vật xấu xa, tàn ác và xảo trá nhất trong văn học thế giới" và về phương diện đó, có người còn xếp Iagô đứng trên cả Mêphixtôphêlet trong vở Faoxt của Gơt, tuy Mêphixtôphêlet chính là ác quỷ hiện hình.
Vở Ôtenlô không những vĩ đại về mặt xây dựng nhân vật, mà còn là tiêu biểu cho trước tác của Shakespeare về mặt bố cục chặt chẽ, cân đối, sự phát triển lôgic rất tự nhiên của các tính cách và về phong cách của Shakespeare. Ở đây, ông sử dụng cả văn xuôi, thơ có vần, thơ không vần và thơ trữ tình, mỗi thể loại vào một tình huống thích hợp, để diễn tả với tác dụng đạt nhất.
Dịch Ôtenlô là một công việc khó khăn. Lời văn của tác giả vừa điêu luyện, tinh vi, súc tích, lại vừa là lối văn cổ của thời Êlizabet, có những từ đến nay các nhà nghiên cứu Shakespeare vẫn còn tranh cãi và chưa nhất trí được với nhau
Lần này dịch lại Ôtenlô, chúng tôi theo bản in của Nhà xuất bản Collins - London Glasgow (Theo Complete Works of Shakespeare) và nhằm mục đích chủ yếu là cố gắng theo sát nguyên bản mà chuyển qua văn xuôi tiếng Việt, cố gắng tôn trọng những hình ảnh, lối viết, cách diễn tả, các điển cố... của tác giả, ở mức tối đa; cố nhiên là tránh lủng củng, ngô nghê, tối nghĩa.
Trong khi dịch, chúng tôi có tham khảo một số bản dịch, trong đó có bản Pháp văn của Đuyvan (năm 1926, đã được Viện hàn lâm Văn học Pháp khen thưởng) và bản dịch Việt văn của Nhà xuất bản Văn hóa (1963). Vì trình độ có hạn, chúng tôi chắc còn có nhiều thiếu sót, nhưng nếu bản dịch này có thể làm cơ sở cho những bản dịch sau đây hay hơn, đạt hơn nữa, ngày càng xứng đáng với thiên tài lớn của Shakespeare, thì cố gắng của chúng tôi cũng có thể xem như đã đạt được mục đích
NHÂN VẬT
Thống lãnh Vơnidơ
BRABANXIÔ Một nguyên lão
Các nguyên lão khác
GRAXIANÔ Em trai Brabanxiô
LÔĐÔVICÔ Họ hàng nhà Brabanxiô
ÔTENLÔ Quý tộc người Mô phục vụ
cho Vơnidơ
CAXIÔ Phó tướng của Ôtenlô
IAGÔ Hiệu úy của Ôtenlô
RÔĐÊRIGÔ Một quý tộc người Vơnidơ
MÔNTANÔ Trấn thủ đảo Saiprơt trước
khi Ôtenlô thay thế
Hề Đầy tớ của Ôtenlô
Người truyền lệnh
ĐEXĐÊMÔNA Con gái Brabanxiô và
vợ Ôtenlô
ÊMILYA Vợ Iagô
BIANCA Nhân tình của Caxiô
Các sĩ quan, quý tộc, người báo tin, nhạc công, người truyền lệnh, thủy thủ, tùy tùng v.v...
Hồi Một xảy ra tại Vơnidơ, còn các hồi khác diễn ra tại một hải cảng ở Saiprơt.
HỒI MỘT
CẢNH I
Vơnidơ - Một phố Rôđêrigô và Iagô ra
RÔĐÊRIGÔ - Thôi đừng nói nữa! Tệ thật, Iagô, anh, người vẫn coi túi tiền của tôi như mình, hẳn anh biết việc đó, vậy mà...
IAGÔ - Trời ơi! Nhưng ông có chịu nghe tôi nói đâu chứ! Ngay như tôi mà có nằm mơ thấy một chuyện như thế thì xin ông cứ gớm ngay cái mặt tôi đây.
RÔĐÊRIGÔ - Trước kia anh bảo tôi là anh vẫn căm thù nó kia mà!
IAGÔ - Nếu không phải như vậy, ông cứ khinh đứt tôi đi. Ba vị quyền thế trong thành phố này đích thân đến kính cẩn khẩn cầu nó cử tôi làm phó tướng của nó, - thành thực mà nói, tôi cũng biết giá trị của tôi lắm chứ, tôi không phải là không xứng đáng cái chân ấy. Thế mà nó tự cao, tự mãn, dùng những lời lẽ quanh co, huênh hoang, đầy rẫy những danh từ quân sự để đánh bài lảng, rồi cuối cùng, nó đã từ chối những người giới thiệu tôi, nói rằng: "Sự thực là tôi đã chọn phó tướng rồi." Và người ấy là thế nào kia chứ? Một kẻ chỉ biết tính toán, một thằng Maicơn Caxiô, một dân Florenxơ
RÔĐÊRIGÔ - Thề có trời, tôi muốn làm đao phủ treo cổ nó.
IAGÔ - Hừ, thật vô kế khả thi, con đường công danh nó trớ trêu như vậy đấy. Người ta tiến bằng thư từ nói lót, bằng cảm tình riêng, chứ không theo lối thâm niên, anh phó tiếp lên thay anh trưởng. Đấy, ông nghĩ xem, như vậy, tôi còn có lý do gì để yêu cái thằng Mô ấy được.
RÔĐÊRIGÔ - Tôi mà thế thì tôi không theo hắn nữa.
IAGÔ - Ông ơi, xin ông cứ yên tâm. Tôi theo hắn chẳng qua là lợi dụng hắn để thực hiện ý đồ của tôi. Chúng ta không phải ai cũng làm thầy cả, mà những kẻ làm thầy cũng không phải tất cả đều được kẻ dưới trung thành thực sự. Ông sẽ thấy nhiều thằng khốn nạn khúm núm khom lưng, cố bám lấy cái kiếp nô lệ hèn hạ mà mòn mỏi cuộc đời, chẳng khác gì con lừa hầu chủ, chỉ vì miếng ăn, rồi khi về già bị tống cổ đi. Đánh cho chết những thằng thực thà hèn hạ đó. Có những người khác, bề ngoài làm ra vẻ tận tụy với nhiệm vụ, nhưng thực tâm chỉ chăm lo đến bản thân; bề ngoài vờ ra sức phục vụ quan trên, nhưng thực ra chỉ là lợi dụng mà mưu ích riêng; một khi đã vinh hoa phú quý, họ chỉ còn tôn trọng bản thân họ thôi. Những người đó ít nhiều còn có chút bản lĩnh, và tôi xin nói thực, tôi thuộc loại người này. Vì, thưa ông, cũng chắc chắn như tên ông là Rôđêrigô, tôi mà là thằng Mô thì tôi còn muốn là Iagô làm gì nữa: tôi theo hắn chẳng qua chỉ là theo bản thân tôi mà thôi. Có trời chứng giám, đâu phải vì yêu hắn hay vì bổn phận đối với hắn, chẳng qua tôi làm ra thế vì mục đích riêng của tôi. Vì rằng, làm gì cũng tính toán trừ phi tôi muốn phơi bày tim gan tôi trên cánh tay áo cho quạ rỉa, đời nào tôi lại để hành vi bên ngoài làm lộ ý đồ thầm kín, tâm sự riêng tư; tôi không phải là con người như bề ngoài của tôi đâu.
RÔĐÊRIGÔ - Gã môi dày mà thành công thì số nó may biết mấy!
IAGÔ - Hãy đến gọi ông bố cô ta, đánh thức ông lão dậy! Bám riết lấy thằng kia, đầu độc niềm vui của nó, bêu riếu nó ngoài đường phố; khích họ hàng nhà cô ta và, dù cho nó đang ở nơi tốt lành cũng thả ruồi nhặng vào làm cho nó khổ sở; dù nó đang vui thật là vui, cũng quấy rối làm cho nó điêu đứng bực bội, cho niềm vui của nó cũng phải giảm sút.
RÔĐÊRIGÔ - Nhà bố cô ta đây rồi. Để tôi gọi to nhé!
IAGÔ - Ông gọi to lên. Giọng phải như sợ hãi, la hét cho khủng khiếp vào, như thể đang đêm do bất cẩn xảy ra hỏa hoạn giữa thành phố đông đúc.
RÔĐÊRIGÔ - Ối, cụ Brabanxiô ơi! Ngài Brabanxiô ơi!
IAGÔ - Dậy đi! Ối cụ Brabanxiô! Có trộm, có trộm, có trộm! Phải cẩn thận nhà cửa, giữ gìn cô con gái cụ, trông nom đồ đạc đấy! Có trộm! Có trộm!
Brabanxiô hiện ra ở cửa sổ bên trên.
BRABANXIÔ - Làm sao mà gọi rầm lên thế? Có chuyện gì vậy?
RÔĐÊRIGÔ - Thưa ngài, gia quyến ngài có đủ mặt ở nhà không ạ?
IAGÔ - Cửa ngõ có đóng khóa cẩn thận không ạ?
BRABANXIÔ - Ơ! Tại sao các ông lại hỏi như vậy?
IAGÔ - Trời ơi! Thưa ngài, ngài mất trộm rồi đấy; vì danh dự của ngài, xin ngài mặc quần áo vào! Trái tim ngài đã tan vỡ, ngài mất một nửa linh hồn rồi. Giờ này, đúng vào giờ phút này, ngay giữa giờ phút này, con dê cụ đen sì
BRABANXIÔ - Thế nào, các anh điên đấy à?
RÔĐÊRIGÔ - Thưa đại nhân hết sức tôn kính, ngài có nhận ra tiếng tôi nói không ạ?
BRABANXIÔ - Không; anh là ai?
RÔĐÊRIGÔ - Tôi là Rôđêrigô.
BRABANXIÔ - Thế thì lại càng đáng ghét. Tao đã cấm mày không được lảng vảng trước cổng nhà tao kia mà! Tao đã nói thẳng vào mặt mày là tao không có gả con gái tao cho mày. Thế mà đêm hôm thế này, trong lúc điên cuồng, mày tọng cho đầy diều, uống cho say khướt, rồi đến đây trêu chọc hỗn láo, làm mất giấc nghỉ của tao!
RÔĐÊRIGÔ - Thưa ngài, thưa ngài, thưa ngài...
BRABANXIÔ - Nhưng mày phải biết rằng cái tính tao và địa vị của tao có đủ quyền lực để làm cho mày rồi phải khốn khổ về chuyện này.
RÔĐÊRIGÔ - Xin ngài hãy bình tâm.
BRABANXIÔ - Tại sao mày lại bảo với tao là có trộm? Đây là thành phố Vơnidơ. Nhà tao đâu phải là một kho thóc.
RÔĐÊRIGÔ - Thưa ngài Brabanxiô hết sức tôn nghiêm, tôi đến đây với một tấm lòng chất phác, trong sáng.
IAGÔ - Trời ơi, ngài là người nếu có bị ma quỷ xúi giục thì cũng thôi không thờ phụng Chúa nữa. Bởi vì chúng tôi đến đây là để giúp ngài, ngài lại cho chúng tôi là quân vô lại; rồi đây con gái ngài sẽ bị con ngựa Bacbari
BRABANXIÔ - Mày là thằng khốn nạn hỗn láo nào vậy?
IAGÔ - Thưa ngài, tôi là một người đến mách cho ngài biết lúc này cô con gái ngài đang cùng thằng Mô làm con vật hai lưng đấy
BRABANXIÔ - Mày là một thằng đểu.
IAGÔ - Ngài là... một vị nguyên lão.
BRABANXIÔ - Rôđêrigô, tao biết mày, tội này mày sẽ phải chịu.
IAGÔ - Thưa ngài, tôi sẵn lòng chịu hết thảy. Nhưng xin ngài hãy cho biết có phải do ngài vui lòng thuận tình cho phép - như tôi thấy phần nào quả có như thế - mà cô con gái xinh đẹp của ngài, giữa lúc đêm hôm khuya khoắt này, với một kẻ theo hầu chẳng ra gì, chỉ là một thằng lái đò, một tên vô lại, ai có tiền thuê cũng được, đã đến cho bàn tay thô tục của thằng Mô dâm đãng nó vần. Nếu ngài đã biết việc này và cho phép thì quả chúng tôi đã hỗn láo cả gan xúc phạm tới ngài. Nhược bằng ngài không biết gì về việc đó, thì phép lịch sự cho thấy chính ngài đã mắng oan chúng tôi. Ngài cũng đừng nên nghĩ rằng vì thiếu ý thức lịch sự mà chúng tôi đến đây để bỡn cợt ngài. Cô con gái ngài, nếu ngài không cho phép, tôi xin nhắc lại, quả đã lỗi đạo nghiêm trọng, đem cả bộn phận, sắc đẹp, tài trí và vận mệnh gắn bó với một tên ngoại bang lố lăng, giang hồ lang bạt nay đây mai đó. Xin ngài hãy cho tìm kiếm ngay xem: nếu cô ấy vẫn còn ở trong khuê phòng hay trong nhà ngài, thì xin ngài cứ đưa tôi ra trước pháp luật về tội đã lừa dối ngài.
BRABANXIÔ - Chúng bay đâu, đánh lửa lên! Đưa ta một cây nến! Đánh thức tất cả mọi người dậy! Việc này đúng như ta nằm mê thấy; chỉ nghĩ rằng chuyện này có thể là thực, ta cũng đã thấy uất lắm rồi. Đánh lửa lên, kìa, đánh lửa lên!
Từ trên cửa sổ đi vào
IAGÔ - Thôi chào ông, tôi phải cáo biệt. Thực không tiện và còn nguy hiểm cho địa vị của tôi, nếu tôi phải ra tòa đối chất với thằng Mô, mà tất nhiên sẽ là như thế nếu tôi còn nấn ná ở lại đây. Tôi biết chắc rằng, dù cho việc này có thể làm nó bị khiển trách, nhưng Nhà nước không thể đuổi nó mà không nguy hiểm. Vì nó đã được mộ để dùng vào chiến sự ở Saiprơt với những lý do nghiêm trọng (mà lúc này đây, những lý do đó đã trở thành sự việc có thật)
Vào.
Brabanxiô từ dưới nhà ra cùng với gia nhân cầm đuốc.
BRABANXIÔ - Nỗi bất hạnh quả là có thực! Con gái ta đã đi đâu mất. Còn mong đợi gì nữa ở tuổi già vô vị, ngoài niềm cay đắng! Này, Rôđêrigô, anh trông thấy nó ở đâu? Ôi, đứa con gái vô phúc! Anh nói là với thằng Mô phải không? Ai còn muốn làm cha nữa! Sao anh lại biết là nó? Ôi, nó đã lừa tôi quá sức tưởng tượng! Nó đã nói gì với anh? Lấy thêm đuốc nữa ra đây! Đánh thức tất cả mọi người thân thuộc của ta dậy. Anh nghĩ liệu chúng nó đã thành hôn chưa?
RÔĐÊRIGÔ - Thành thực mà nói, tôi cho là chúng đã thành hôn rồi.
BRABANXIÔ -Trời ơi! Nó trốn ra bằng cách nào? Ôi, dòng máu phản phúc! Hỡi những người làm cha, từ nay đừng có tin con gái các người nữa, hãy xem hành động của chúng đấy! Phải chăng có những thứ bùa bả có thể mê hoặc được cái tuổi thanh niên trong trắng trinh bạch? Rôđêrigô, anh đọc sách có thấy nói gì như thế không?
RÔĐÊRIGÔ - Thưa ngài có đấy ạ.
BRABANXIÔ - Gọi chú em ta dậy. Ôi, giá như ta đã gả quách nó cho anh!... Một số đi lối này, một số đi ngả kia... Anh có biết đến đâu thì tóm được nó với thằng Mô không?
RÔĐÊRIGÔ - Tôi nghĩ tôi có thể tìm ra tên Mô, nếu ngài đem một toán gia nhân hộ tống đi theo tôi.
BRABANXIÔ - Phiền anh, anh hãy dẫn đường cho. Ta sẽ sục tìm từng nhà một, ta có đủ quyền ra lệnh cho họ... Mang theo vũ khí, chúng bay! Và đánh thức mấy viên sĩ quan trực đêm dậy. Thôi, ta đi, anh Rôđêrigô thân mến... Ta sẽ không quên công lao khó nhọc của anh.
Tất cả vào.
CẢNH II
Vơnidơ - Một phố khác Ôtenlô, Iagô ra cùng với một số tùy tùng cầm đuốc.
IAGÔ - Mặc dầu làm cái nghề đánh nhau này tôi đã từng giết nhiều người, nhưng tôi vẫn cho rằng vô cớ giết người là có tội với lương tâm. Đôi khi tôi thiếu cái tính tàn bạo hung ác để được việc cho mình. Có đến chín mười lần tôi đã định thí cho lão mấy nhát vào mạng sườn.
ÔTENLÔ - Thôi, cứ để thế lại hơn.
IAGÔ - Nhưng lão cứ lảm nhảm, nói năng những lời đê tiện, khiêu khích hết sức để bôi nhọ danh dự tướng quân, khiến tôi bản tính vốn chẳng hiền lành gì mấy, thật khó mà nhịn được. Nhưng, thưa tướng quân, ngài đã thực sự làm lễ thành hôn chưa? Ngài hãy tin chắc rằng ông già nguyên lão đó rất được lòng người và tiếng nói của lão còn có uy lực mạnh gấp đôi tiếng nói của ngài thống lãnh: lão sẽ bắt ngài ly dị, hoặc luật pháp, cộng với quyền lực của lão gây thêm sức ép, sẽ cho phép lão có đủ cách để trói buộc, hãm hại ngài.
ÔTENLÔ - Cứ mặc cho ông lão tức giận: công lao của ta đối với Hội đồng Nhà nước
IAGÔ - Đấy là cha nàng thức dậy cùng đi với một số bạn hữu. Tướng quân nên lánh vào bên trong thì hơn.
ÔTENLÔ - Không. Ta phải để cho họ gặp. Công lao, chức vị và tâm hồn trong sáng của ta sẽ cho họ thấy ta đúng với con người của ta. Có phải họ không?
IAGÔ - Trời, ... có lẽ không phải.
Caxiô ra cùng với một số sĩ quan cầm đuốc.
ÔTENLÔ - À, mấy người nhà quan thống lãnh và ông phó tướng của ta! Chào các bạn, chúc các bạn một đêm tốt lành! Có tin gì vậy?
CAXIÔ - Thưa chủ tướng, quan thống lãnh gửi lời chào chủ tướng và mời chủ tướng gấp gấp lại ngay tức khắc
ÔTENLÔ - Ông có biết việc gì không?
CAXIÔ - Theo như tôi thiển đoán thì hẳn là có chuyện gì ở Saiprơt. Một chuyện khá khẩn cấp. Chính đêm nay, hạm đội đã liên tiếp phái đến mười hai tên quân liên lạc, nối gót nhau về cấp báo; nhiều chấp chính quan đã thức dậy, đến nghị hội với quan thống lãnh tại tư thất của ngài và có lệnh triệu tập chủ tướng đến gấp, nhưng vì không thấy chủ tướng ở nhà, nên Nguyên lão viện đã phái ba đoàn đi tìm.
ÔTENLÔ - May mà ông tìm thấy tôi. Đợi tôi vào trong nhà dặn dò đôi lời rồi sẽ ra đi với ông ngay.
Vào.
CAXIÔ - Ông hiệu úy, chủ tướng làm gì ở đây thế?
IAGÔ - Xin thú thực, đêm nay chủ tướng vừa mới đoạt được một chiếc tàu cạn, rất quý gia
CAXIÔ - Ông nói gì tôi không hiểu.
IAGÔ - Chủ tướng đã lấy vợ.
CAXIÔ - Lấy ai?
IAGÔ - Lấy...
Ôtenlô ra.
Chủ tướng đi chứ?
ÔTENLÔ - Ông cùng đi với chúng tôi.
CAXIÔ - Kìa, lại một toán khác đi tìm chủ tướng.
IAGÔ - Đấy là ông Brabanxiô. Xin chủ tướng để ý đề phòng. Ông ta đến với ý đồ không tốt.
Brabanxiô, Rôđêrigô cùng một sốsĩ quan cầm đuốc và vũ khí ra.
ÔTENLÔ - Ai! Đứng lại.
RÔĐÊRIGÔ - Thưa ngài, chính tên Mô đấy.
BRABANXIÔ - Đánh chết nó đi, đồ trộm cắp!
Hai bên cùng tuốt gươm.
IAGÔ - Này, ông Rôđêrigô! Xin ông ra tay, tôi xin tiếp.
ÔTENLÔ - Hãy tra những thanh gươm quý của các ngài vào vỏ, kẻo để sương làm gỉ. Thưa ngài nguyên lão, ngài nên lấy tuổi tác để sai khiến hơn là dùng vũ khí.
BRABANXIÔ - Ồ, thằng trộm cắp khốn nạn, mày giấu con gái tao ở đâu? Mày là đồ ma quỷ, hẳn mày đã chài nó; hỏi tất cả những người hiểu biết xem, nếu con bé không phải bùa phải bả, thì sao vốn là đứa nhu mì, đẹp đẽ và sung sướng làm vậy, một đứa vẫn khăng khăng phản đối việc hôn nhân, từ chối bao nhiêu đám vương tôn công tử khôi ngô giầu có ở nước ta, thế mà nay lại cam chịu để dư luận chê cười, trốn đám thị tỳ đến nấp vào cái ngực đen bồ hóng của một đứa như mày, một kẻ sinh ra để nát người ta chứ không phải để làm cho người vui thích. Thiên hạ hãy thử xét xem, rõ ràng là mày đã dùng ma thuật để mê hoặc nó; nó còn non trẻ, mày quyến rũ nó, mày cho nó uống bùa ngải làm cho nó mê mẩn tâm thần...
ÔTENLÔ - Hãy ngừng tay lại, các bạn của tôi, và cả các vị nữa! Nếu quả phải dùng vũ lực thì không cần ai nhắc tôi cũng biết. Ngài muốn tôi bây giờ phải đi đâu để trả lời sự buộc tội này của ngài?
BRABANXIÔ - Đi vào tù! Cho đến hết thời gian pháp luật quy định và xong thủ tục tố tụng, người ta đòi mày ra tòa.
ÔTENLÔ - Nếu tôi vâng lời ngài thì sẽ ra sao? Làm sao lệnh quan thống lãnh có thể thực hiện được, sứ giả triệu tập tôi đến hầu Ngài về một việc khẩn cấp của quốc gia hiện đang còn ở bên cạnh tôi đây?
MỘT SĨ QUAN - Kính thưa ngài nguyên lão kính mến, quả có thế. Quan thống lãnh hiện đương họp bàn và tôi tin chắc cũng đã có lệnh mời cả ngài nữa.
BRABANXIÔ - Thế nào, quan thống lãnh đương họp bàn ư! Giữa lúc đêm hôm khuya khoắt thế này ư! Thôi được, các người dẫn nó đi. Việc của ta cũng không phải chuyện nhỏ. Ngay quan thống lãnh hoặc bất cứ một vị đồng viện nào của ta cũng không thể không coi việc ta bị xúc phạm như chính mình bị xúc phạm. Vì nếu làm ngơ những việc như thế này, thì lũ nô tỳ, tà giáo sẽ có ngày cầm đầu cai trị mọi người.
Vào cả.
CẢNH III
Vơnidơ - Phòng Hội đồngThống lãnh cùng một số nguyên lão ngồiquanh một cái bàn. Một số sĩ quan đứng túc trực.
THỐNG LÃNH - Các tin này không khớp nhau nên khó mà tin được.
NGUYÊN LÃO I - Thực thế, tin tức mâu thuẫn nhau. Tôi nhận được báo cáo nói: một trăm linh bảy chiến thuyền.
THỐNG LÃNH - Tin tôi nhận được lại có một trăm bốn mươi.
NGUYÊN LÃO II - Còn tôi lại là hai trăm. Nhưng, tuy những tin đó có chênh nhau về con số (trong những trường hợp như thế này, báo cáo chỉ là phòng chừng, có những chỗ khác nhau cũng là thường), tất cả đều xác nhận là có một hạm đội Thổ Nhĩ Kì đang giong buồm tiến đến Saiprơt.
THỐNG LÃNH - Có vậy, như thế cũng đã đủ để nhận định được rồi. Không phải vì con số đếm sai mà tôi có thể yên tâm được, riêng sự việc chủ yếu cũng đủ làm tôi lo ngại.
MỘT THỦY THỦ (bên trong hậu trường) - Này, có ai đấy không? Có ai đấy không?
SĨ QUAN I - Có liên lạc đưa tin từ hạm đội về.
Một thủy thủ ra.
THỐNG LÃNH - Thế nào, có việc gì vậy?
THỦY THỦ - Chiến thuyền Thổ Nhĩ Kì hiện đang đi về phía đảo Rôt, nên ngài Angiêlô sai tôi về đây cấp báo với Chính phủ.
THỐNG LÃNH - Các ngài nghĩ thế nào về sự thay đổi này?
NGUYÊN LÃO I - Lấy lý trí mà cân nhắc kỹ, việc này không thể có được. Đây chỉ là một kế nghi binh để đánh lạc hướng chúng ta. Xét kỹ giá trị của đảo Saiprơt đối với người Thổ thì ta thấy ngay, vì phải quan tâm đến Saiprơt nhiều hơn Rôt, chúng dễ quyết định đánh Saiprơt hơn, nhất là Saiprơt về mặt phòng thủ kém hẳn Rôt vốn được trang bị mạnh hơn. Nếu ta suy tính như thế thì ta phải thấy người Thổ không đến nỗi vụng dại gì mà bỏ lại hòn đảo họ quan tâm đến nhất, không tính đến một cuộc tấn công dễ dàng ăn chắc để đi rước lấy một mối nguy hiểm không có lợi.
THỐNG LÃNH - Đúng, chắc chắn là chúng không nhằm đảo Rôt.
SĨ QUAN I - Kìa lại có tin.
Một người đưa tin ra.
NGƯỜI ĐƯA TIN - Thưa quan thống lãnh tôn nghiêm, quân Thổ giong thuyền chạy thẳng đến đảo Rôt. Trên đường, chúng lại có một hạm đội nữa đến tăng viện.
NGUYÊN LÃO I - Đúng như tôi đã nghĩ. Theo ngươi thì có bao nhiêu chiến thuyền?
NGƯỜI ĐƯA TIN - Ba chục chiếc. Nhưng, giờ đây họ đã lộn trở lại và không còn úp mở gì nữa, đang tiến về phía Saiprơt. Ngài Môntanô, người bộ hạ trung thành và hết sức anh dũng của ngài, tự thấy có bổn phận phải sai chúng tôi về cấp báo và xin các ngài vững tin ở ông ta.
THỐNG LÃNH - Vậy chắc chắn là chúng tiến về Saiprơt. Ông Maccut Luxicôt hiện có ở trong thành phố không?
NGUYÊN LÃO I - Ông ấy hiện đang ở Florenxơ.
THỐNG LÃNH - Hãy viết thư hỏa tốc cho ông ta ngay.
NGUYÊN LÃO I - Kìa, ông Brabanxiô và dũng tướng người Mô đang đến.
Brabanxiô, Ôtenlô, Iagô, Rôđêrigô và một số sĩ quan ra.
THỐNG LÃNH - Tướng quân Ôtenlô anh dũng, chúng tôi cần đến tướng quân ngay để chống lại quân Thổ Nhĩ Kì, kẻ thù chung của chúng ta. (Với Brabanxiô). Chào ngài nguyên lão. Tôi không trông thấy ngài. Đêm nay, chúng tôi đang cần đến lời khuyên bảo và sự giúp đỡ của ngài.
BRABANXIÔ - Tôi cũng đang cần đến lời khuyên bảo và sự giúp đỡ của các ngài. Xin ngài rộng lượng tha thứ cho; không phải vì chức vụ của tôi hay vì nghe tin nước nhà có việc mà tôi thức dậy. Cũng chẳng phải vì quan tâm đến lợi ích chung, bởi vì nỗi đau buồn riêng của tôi quá mãnh liệt, quá tràn lan, đã lấn át chìm ngập mọi nỗi lo phiền khác, và đến giờ vẫn y nguyên không biến đổi.
THỐNG LÃNH - Có chuyện gì vậy?
BRABANXIÔ - Con gái tôi! Ôi, con gái tôi!
THỐNG LÃNH VÀ CÁC NGUYÊN LÃO - Chết rồi sao?
BRABANXIÔ - Vâng, đối với tôi nó chết rồi. Nó đã bị người ta quyến rũ, cướp đi trong tay tôi, nó đã bị người ta mê hoặc bằng bùa mê thuốc lú của tụi lang băm. Vì nhất định là phải có yêu thuật dính vào thì mới khiến được một con người bản chất vốn không suy nhược, không đui mù, ngu ngốc, đi vào con đường lầm lạc đến như thế.
THỐNG LÃNH - Đối với kẻ khốn nạn đã dùng những thủ đoạn đê tiện ấy để lệnh ái mất trí và ngài mất con gái, ngài cứ việc nghiêm khắc áp dụng pháp luật mà xét xử theo ý ngài, bất kì kẻ đó là ai, dù là con trai tôi cũng vậy.
BRABANXIÔ - Tôi xin hết sức cảm ơn ngài. Kẻ phạm tội là tên này, chính tên Mô đây, mà hình như vì có quốc sự, ngài đã hạ lệnh đặc biệt triệu đến.
THỐNG LÃNH VÀ CÁC NGUYÊN LÃO - Thực là đáng tiếc!
THỐNG LÃNH (nói với Ôtenlô) - Về phần tướng quân, tướng quân trả lời ra sao?
BRABANXIÔ - Còn nói gì nữa, sự thực là như thế.
ÔTENLÔ - Thưa các ngài nguyên lão hết sức quyền thế, tôn nghiêm và đáng kính, các bề trên cao cả và quý mến của tôi. Vâng, đúng là tôi đã đem con gái ngài nguyên lão đi; và cũng đúng là tôi đã cùng nàng thành hôn. Tất cả tội lỗi của tôi đầu đuôi chỉ có thế. Tôi vốn là kẻ ăn nói thô lỗ, không được trời phú cho cái tài ăn nói mềm mỏng của thời bình; vì đôi cánh tay tôi đây, từ năm lên bảy cho đến nay, trừ chín độ trăng tròn vừa qua, chỉ biết có tung hoành chốn sa trường lều trại san sát. Trong cái thế giới mênh mông này, tôi chẳng biết được gì mấy để nói, ngoài những chuyện binh đao chiến trận. Cho nên, dù có nói để tự bênh vực mình tôi cũng không thể tô vẽ được gì cho cái lý của tôi. Tuy nhiên, nếu các ngài kiên nhẫn lắng nghe, tôi sẽ xin kể lại với các ngài bằng những lời lẽ mộc mạc, ngắn gọn, lai lịch cuộc tình duyên của tôi, những thứ thuốc mê, bùa ngải, những lời phù chú, ma thuật mà tôi đã dùng (vì tôi bị buộc tội là đã dùng những phương tiện ấy) để chinh phục con gái ngài nguyên lão đây.
BRABANXIÔ - Một đứa con gái nhút nhát, hết sức nhu mì và dịu dàng, động một tí đã đỏ mặt, thế mà bất chấp cả bản tính, tuổi còn non trẻ, không nghĩ gì đến đất nước, đến danh giá, bất chấp tất cả, đã phải lòng một kẻ mà chỉ nhìn thấy nó cũng đã sợ rồi. Phải là người xét đoán sai lệch nhầm lẫn hết sức mới thừa nhận được rằng một đứa con gái hoàn hảo như vậy, lại có thể lầm lạc đến thế, đi ngược lại mọi quy luật của thiên nhiên. Phải khám phá ra những bùa phép xảo quyệt của ma quỷ mới hiểu được sự tình này. Vậy, tôi khẳng định lại một lần nữa, là nhất định hắn đã cho con bé uống một thứ thuốc gì có tác dụng mạnh mẽ đến máu huyết, hoặc một thứ rượu gì đã được phù phép nhằm mục đích đó.
THỐNG LÃNH - Khẳng định chưa phải là minh chứng. Cần đưa ra những bằng cớ chắc chắn, hiển nhiên hơn là những nghi ngờ mong manh, những phỏng đoán mơ hồ.
NGUYÊN LÃO I - Kìa Ôtenlô, tướng quân nói đi. Có phải tướng quân đã dùng những biện pháp gián tiếp, thô bạo để chinh phục và đầu độc tình cảm của cô gái, hay đã chinh phục được tình yêu bằng cầu khẩn và những lời đẹp đẽ của tâm hồn nói với tâm hồn?
ÔTENLÔ - Tôi xin các ngài cho người đi tìm nàng hiện đang ở Xưởng đóng tàu đến đây, và cho phép nàng được trình bày về tôi trước mặt cha nàng. Nếu trong lời nàng trình bày, các ngài quả thấy tôi là kẻ xấu xa bỉ ổi, thì không những xin các ngài rút bỏ sự tín nhiệm của các ngài đối với tôi, bãi bỏ chức vụ các ngài đã ban cho tôi, mà còn xin các ngài quyết án cả tính mạng tôi nữa.
THỐNG LÃNH - Cho gọi Đexđêmôna lại đây.
ÔTENLÔ - Ông hiệu úy, ông dẫn họ đi. Ông biết chỗ rõ hơn.
Iagô và mấy người tùy tùng vào.
Trong khi chờ đợi nàng đến, tôi xin trình bày, cũng thành khẩn như khi xưng tội với Thượng đế, để các ngài, những bậc tôn nghiêm, thấy rõ tôi đã làm thế nào để chinh phục được tình yêu của cô tiểu thư kiều diễm ấy, cũng như nàng đã chiếm được trái tim tôi như thế nào.
THỐNG LÃNH - Tướng quân nói đi.
ÔTENLÔ - Cha nàng vốn mến tôi, thường mời tôi đến nhà chơi luôn và hay hỏi về cuộc đời của tôi, tỉ mỉ từng năm một một, về những trận đánh, những cuộc hãm thành và những vận may rủi mà tôi đã trải qua. Tôi kể lại hết cho cha nàng nghe, từ hồi tôi còn thơ ấu cho đến lúc ngồi đấy thuật lại chuyện cũ. Tôi đã kể lại những gian nan nguy hiểm, những tai họa thương tâm trên đất liền, ngoài biển cả, những giờ phút tính mạng nghìn cân treo sợi tóc trên chiến lũy hiểm nghèo đầy chết chóc; những lần bị kẻ thù táo tợn bắt được đem bán làm nô lệ, rồi được chuộc lại, và nhiều chuyện khác trong cuộc đời phiêu bạt của tôi, trong đó tôi có nói đến những hang động mông mênh, những sa mạc hoang vu, những hầm đá lởm chởm, những núi non chọc trời... Quá trình kể chuyện của tôi là như vậy. Lại còn những giống người ăn thịt lẫn nhau, những người đầu mọc ở dưới vai
Đexđêmôna, Iagô cùng một số tùy tùng ra.
THỐNG LÃNH - Tôi nghĩ một câu chuyện như vậy thì ngay đến con gái tôi cũng phải xiêu lòng. Brabanxiô hiền hữu, việc đã lỡ rồi, ngài nên khu xử sao cho tốt nhất. Con người ta thà dùng gươm giáo gẫy để chống đỡ còn hơn là chỉ có hai bàn tay không.
BRABANXIÔ - Tôi xin các ngài hãy lắng nghe con tôi nói. Nếu nó nhận đã dự nửa phần trong chuyện yêu đương mà tôi còn trách cứ người này thì xin trời tru đất diệt tôi! Lại đây, con! Trong tất cả các vị tôn quý ở đây, con thấy ai là người con phải vâng lời hơn hết?
ĐEXĐÊMÔNA - Thưa cha kính mến, con thấy ở đây bổn phận của con bị chia xẻ làm hai. Con chịu ơn cha sinh dưỡng và dạy dỗ nên người; đời con và sự giáo dục của con dạy con phải kính trọng cha. Cha là chúa tể của con về đạo làm con, vì cho đến nay, con vẫn là con gái của cha. Nhưng, đây là chồng con. Cũng như trước kia mẹ con đã giữ tròn bổn phận đối với cha hơn cả đối với ông ngoại con, con mạnh dạn xin nói là con cũng phải giữ tròn bổn phận như vậy đối với Mô tướng quân, người từ nay là chủ vận mệnh của con.
BRABANXIÔ - Thôi, cầu Chúa phù hộ các người!... Tôi không có gì để nói nữa. Xin quan thống lãnh tiếp tục lo bàn việc nước. Thà nuôi một đứa còn hơn đẻ ra con này. Lại đây, Mô tướng quân, giờ đây ta vui lòng gả cho anh đứa mà như không phải việc đã rồi, nhất định ta từ chối... Còn con, viên ngọc quý của ta, trong thâm tâm ta rất lấy làm mừng ta không còn đứa con nào khác, vì việc con bỏ nhà trốn đi như thế sẽ khiến ta hành hạ, trói buộc chúng... Thưa quan thống lãnh, tôi đã nói xong.
THỐNG LÃNH - Xin ngài cho phép tôi được thay ngài lên tiếng nêu một lời khuyên nhủ làm bậc thang, bậc thềm, may ra có thể giúp cho đôi trẻ yêu nhau này lại được ngài yêu thương như trước. Khi đã không còn phương cứu chữa, chỉ cần nhìn vào cái điều tệ hại ghê gớm nhất trước kia đã làm ta khắc khoải lo âu, là mọi nỗi đau khổ sẽ chấm dứt. Than khóc một tai họa đã qua là cách hiệu nghiệm nhất để làm nảy ra một tai họa khác. Khi đã không giữ được cái mà số mệnh đoạt mất thì lòng kiên nhẫn sẽ biến tác hại của cái đó thành trò bỡn cợt. Người mất trộm mỉm cười là đã lấy lại được một cái gì đó của thằng ăn trộm, còn kẻ than vãn một nỗi đau khổ vô ích là tự mình lại ăn trộm mình.
BRABANXIÔ - Vậy thì cứ để cho quân Thổ chiếm đoạt đảo Saiprơt của ta! Chừng nào chúng ta còn mỉm cười được là chúng ta còn chưa mất kia mà! Kẻ vui vẻ chịu nghe những lời khuyên nhủ, là kẻ lòng lâng lâng thanh thản, nghe chỉ để tìm thấy những niềm an ủi. Nhưng còn kẻ vừa nghe khuyên nhủ lại vừa mang nặng nỗi ưu sầu trong lòng, hẳn khó lòng có thể lấy kiên nhẫn chống lại đau thương được. Những lời khuyên nhủ ấy, hoặc ngọt hoặc đắng, dù ngọt dù đắng đến đâu, cũng mập mờ không rõ. Lời nói chỉ là lời nói. Tôi chưa hề thấy lời nói có thể qua lỗ tai mà lọt được vào một trái tim đã tan vỡ
THỐNG LÃNH - Quân Thổ hiện đang chuẩn bị lực lượng rất mạnh tiến về phía đảo Saiprơt. Ôtenlô, tướng quân là người biết rõ hơn ai hết lực lượng phòng thủ của đảo đó. Mặc dầu hiện nay ở Saiprơt chúng ta đã có một đại diện, tài năng được mọi người thừa nhận, nhưng dư luận, vốn là chúa tể quyết định mọi việc, đã tỏ ý tín nhiệm tướng quân hơn. Vậy tướng quân hãy vui lòng tạm gác niềm vui ngời sáng của hạnh vận mới mà đảm nhiệm cuộc viễn chinh khó khăn, nguy hiểm này.
ÔTENLÔ - Thưa các ngài nguyên lão tôn nghiêm, thói quen khắc nghiệt đã khiến tôi coi sa trường ngổn ngang sắt đá như chiếc giường nệm lông êm ái. Tôi xin thú thật rằng chính trong khó khăn gian khổ, tôi lại tìm thấy cái bản chất hăng hái lanh lẹn. Tôi xin đảm nhận cuộc chinh chiến chống quân Thổ Nhĩ Kì này. Do đó, tôi kính cẩn cúi đầu trước Chính phủ, cầu xin các vị thu xếp thích đáng cho vợ tôi, cho nhà ở, tiền trợ cấp, cùng mọi tiện nghi, người hầu, xứng đáng với dòng dõi của nàng.
THỐNG LÃNH - Nếu tướng quân bằng lòng thì xin cứ để phu nhân về ở nhà cụ thân sinh.
BRABANXIÔ - Tôi không đồng ý như vậy.
ÔTENLÔ - Tôi cũng không muốn thế.
ĐEXĐÊMÔNA - Cả tôi cũng vậy, tôi cũng không muốn về ở đấy, sợ nhìn thấy tôi, cha tôi lại nổi giận. Thưa quan thống lãnh kính mến, xin ngài rộng lượng nghe tôi trình bày, rồi trong lời khuyên bảo, xin ngài giúp đỡ cho sự non dại của tôi.
THỐNG LÃNH - Đexđêmôna, tiểu thư muốn gì?
ĐEXĐÊMÔNA - Thưa quan thống lãnh, tôi thiết tha yêu Mô tướng quân nên muốn cùng chàng chung sống. Thái độ rõ ràng quyết liệt của tôi coi thường số mệnh có thể đã nói to lên cho thiên hạ rõ điều ấy. Chỉ riêng phẩm chất của chồng tôi cũng đã chinh phục trái tim tôi rồi. Tôi nhìn gương mặt Ôtenlô tướng quân ở nơi tâm hồn chàng, và tôi đã hiến dâng cả tâm hồn và số phận cho vinh quang và sự nghiệp anh dũng của chàng. Vì lẽ đó, thưa các vị, nếu để tôi ở lại như một con bướm thời bình trong lúc chàng ra đi chinh chiến, thì tất cả những lý do khiến tôi yêu chàng đều bị tước bỏ, và phải xa người thân yêu, lòng tôi sẽ mang nặng sầu não. Xin các ngài hãy cho tôi được cùng đi với chàng.
ÔTENLÔ - Xin các ngài chuẩn y lời nàng! Có trời chứng giám, tôi cầu xin thế không phải để thỏa mãn lòng thèm muốn của tôi, không phải để làm dịu lửa dục vọng - những khao khát ái ân tuổi thanh xuân giờ đây đã nguội lạnh
THỐNG LÃNH - Việc tiểu thư đi hay ở, hai người sẽ bàn riêng để quyết định. Lúc này việc nước đòi hỏi khẩn trương, ta phải nhanh chóng đối phó.
NGUYÊN LÃO I - Tướng quân phải lên đường ngay đêm nay.
ÔTENLÔ - Xin vui lòng.
THỐNG LÃNH - Sáng mai chín giờ chúng ta sẽ lại họp tại đây. Ôtenlô, tướng quân hãy để lại một tùy tướng để sau này mang tới cho tướng quân mệnh lệnh của chúng tôi, cùng phẩm tước quyền lực mà tướng quân cần có.
ÔTENLÔ - Nếu ngài ưng thuận, tôi sẽ xin để lại viên hiệu úy của tôi, một con người trung thực, đáng tin cẩn. Tôi sẽ giao cho ông ta hộ tống đưa vợ tôi đi và đem đến những gì ngài thấy cần gửi thêm cho tôi.
THỐNG LÃNH - Đồng ý như thế. Chúc mọi người ngủ ngon. (Với Brabanxiô). Còn ngài nguyên lão cao quý, nếu đức hạnh không thiếu gì vẻ đẹp làm vui lòng người thì con rể ngài tuy đen nhưng rất đẹp.
NGUYÊN LÃO I - Thôi, tạm biệt Mô tướng quân anh dũng; xin tướng quân hãy đối xử tốt với Đexđêmôna.
BRABANXIÔ - Mô tướng quân, nếu tướng quân thực có mắt để nhìn, hãy chú ý coi chừng vợ tướng quân. Nó đã lừa dối cha nó, thì nó cũng có thể lừa dối cả tướng quân nữa đấy.
Thống lãnh, các nguyên lão, các sĩ quan v.v... cùng vào.
ÔTENLÔ - Ta xin lấy sinh mệnh của ta bảo đảm lòng chung thủy của nàng! Iagô trung thực, tôi giao nàng Đexđêmôna cho ông. Ông làm ơn nói với bà nhà đến hầu hạ nàng và chờ khi thuận tiện, nhờ ông sẽ đưa cả hai người đi. Đexđêmôna, nàng lại đây, ta chỉ còn một tiếng đồng hồ để dành cho nàng, một tiếng đồng hồ ân ái, bàn tính chuyện riêng và dặn dò. Chúng ta phải tuân lệnh thời gian.
Ôtenlô và Đexđêmôna vào.
RÔĐÊRIGÔ - Này, Iagô...
IAGÔ - Anh bảo gì, hỡi con người có trái tim cao quý!
RÔĐÊRIGÔ - Anh tính tôi nên làm gì bây giờ?
IAGÔ - Lên giường đi ngủ chứ còn gì nữa?
RÔĐÊRIGÔ - Tôi đi trẫm mình ngay bây giờ đây.
IAGÔ - Nếu anh mà đi trẫm mình thì sau này không bao giờ tôi còn yêu anh nữa. Hừ! Đồ công tử ngốc!
RÔĐÊRIGÔ - Khi sống chỉ là đau khổ mà vẫn cứ sống là ngu, khi cái chết là phương thuốc chữa thì nên chết quách đi cho rồi.
IAGÔ - Ôi, đồ khốn nạn! Ta nhìn đời đã bốn lần bảy năm; từ khi biết phân biệt điều hơn lẽ thiệt, ta chưa hề thấy một người nào biết yêu bản thân mình. Trước khi nói câu tôi muốn đi trẫm mình vì yêu một con đĩ rạc, thì thà hóa làm kiếp khỉ cho rồi.
RÔĐÊRIGÔ - Thế phải làm gì bây giờ? Thú thực, thấy mình say mê quá như vậy tôi cũng lấy làm xấu hổ, nhưng tôi lại không có cái đức sửa mình.
IAGÔ - Xì, đức với hạnh! Láo toét cả! Ta thế này hay thế nọ là do ở ta cả. Cơ thể là cái vườn, ý chí ta là anh làm vườn, cho nên muốn trồng tầm ma hay reo rau diếp, cắm cây bài hương hay nhổ cây xạ hương, trồng một loại cỏ thôi hay trang hoàng bằng nhiều loại khác nhau, làm cho mảnh vườn khô cằn vì lười biếng hay siêng năng chăm bón nó, sức mạnh và quyền cải tạo đó nằm trong ý chí của ta. Nếu cán cân cuộc sống của chúng ta không có một bên lý trí để thăng bằng với bên nhục dục, thì máu huyết và cái thấp hèn trong bản chất chúng ta sẽ dẫn chúng ta đến những kết thúc cực kì vô lý. Nhưng, chúng ta đã có lý trí để làm nguội lạnh những cơn hung hãn, những cám dỗ của xác thịt và những nhục dục điên cuồng. Do đó, cái mà anh gọi là tình yêu, tôi coi chỉ là một nhánh ghép, một chồi cây.
RÔĐÊRIGÔ - Không thể thế được.
IAGÔ - Đấy chỉ là một sự dâm dật của máu huyết và một sự cho phép của ý chí. Thôi, hãy tỏ ra là một trang nam tử. Đi trẫm mình! Đi mà trẫm mấy con mèo và mấy con chó con mù mắt ấy! Tôi đã tuyên bố tôi là bạn của anh, và xin thú thực là tôi gắn bó với tài đức của anh bằng những sợi dây vô cùng bền vững. Không bao giờ tôi có thể giúp ích cho anh được nhiều hơn hiện nay. Hãy nhét đầy tiền vào túi, rồi đi theo ra chiến trường, đeo bộ râu giả vào để thay hình đổi dạng. Tôi nhắc lại, nhét đầy tiền vào túi. Không thể nào Đexđêmôna tiếp tục yêu mãi thằng Mô được. Tiền bỏ cho đầy túi vào, mà thằng Mô cũng không thể yêu nàng mãi được. Bắt đầu đột ngột, dữ dội như thế thì rồi anh xem, lúc chia ly cũng sẽ vậy thôi. Chỉ cần tiền nhét cho đầy túi. Cái dân Mô tính chúa là hay thay đổi... Hãy nhét thật nhiều tiền vào túi... Món ăn lúc này thằng Mô thấy ngọt như cam đường, chẳng bao lâu sẽ thấy đắng như bồ hòn. Còn Đexđêmôna, rồi thế nào cũng bỏ nó đổi lấy một người trẻ hơn. Khi cô nàng đã no chán xác thịt thằng Mô, cô nàng sẽ thấy mình đã chọn lầm... Thế nào rồi cô nàng cũng phải thay đổi, nhất định như vậy. Cho nên, anh hãy ních tiền đầy túi... Nếu nhất thiết muốn hủy hoại thân mình, xin hãy chọn cách nào đó tinh vi, lịch sự hơn là cách trẫm mình. Có được bao nhiêu tiền, cứ lấy đi tất. Nếu tính thiêng liêng của những lời thề thốt mong manh giữa một thằng mọi rợ giang hồ và một cô gái thành Vơnidơ rất mực tinh khôn không phải là quá khó khăn đối với mưu mẹo của tôi và tất cả bầy âm binh nơi địa ngục, thì nhất định anh sẽ được vui thú với người đẹp; vậy phải có nhiều tiền... Hãy vứt bỏ cái ý định trẫm mình đi! Cái đó hoàn toàn lỗi thời rồi! Thà bị treo cổ sau khi đã thỏa mãn ước muốn còn hơn là đi trẫm mình mà vẫn không chiếm đoạt được nàng.
RÔĐÊRIGÔ - Nếu tôi theo đuổi con đường đó thì anh có kiên quyết giúp tôi toại nguyện không?
IAGÔ - Anh cứ tin ở tôi. Về lấy tiền đi. Tôi đã nói với anh nhiều lần và giờ đây, tôi xin nhắc đi, nhắc lại, nhắc mãi, nhắc nữa rằng tôi căm thù thằng Mô. Thù này tôi ghi sâu trong dạ, thù của anh cũng chẳng kém gì. Chúng ta hãy hợp sức lại để báo thù nó. Nếu anh làm cho nó mọc sừng, thì anh được hưởng lạc thú mà tôi cũng được vui thích. Thời gian chứa trong lòng biết bao sự việc rồi đây ắt sẽ nổ ra. Đi thôi, lấy cho nhiều tiền vào! Chuyện này ngày mai ta sẽ còn bàn thêm. Tạm biệt.
RÔĐÊRIGÔ - Sáng mai chúng ta sẽ gặp nhau ở đâu?
IAGÔ - Ở nhà tôi.
RÔĐÊRIGÔ - Tôi sẽ đến sớm.
IAGÔ - Thôi anh đi. Chào anh. Anh nghe ra rồi chứ, Rôđêrigô?
RÔĐÊRIGÔ - Anh nói gì?
IAGÔ - Đừng có nghĩ đến chuyện trẫm mình nữa, nghe chưa?
RÔĐÊRIGÔ - Giờ đây thì tôi thay đổi ý kiến rồi. Tôi sẽ về bán hết ruộng đất.
Vào.
IAGÔ - Đấy, ta vốn vẫn dùng thằng ngốc làm túi tiền của ta như thế đấy. Nếu không phải để vui chơi và kiếm lợi, đời nào ta lại mất thì giờ và lãng phí vốn hiểu biết của ta với một thằng ngốc như vậy. Ta căm thù thằng Mô. Thiên hạ bên ngoài xì xào là nó đã thay ta làm nhiệm vụ trên giường của ta. Không biết có thật không, nhưng chỉ cần một chút nghi hoặc như thế cũng đủ để ta sẽ hành động như thể đó là một điều chắc chắn. Nó quý ta lắm: càng dễ cho ta thực hiện âm mưu đối với nó. Caxiô chính là người ta cần đến. Hãy suy nghĩ lại xem nào. Đoạt lấy địa vị thằng này là thỏa lòng ước muốn của ta; bằng một vố chơi xỏ cả hai bên. Làm thế nào? Làm thế nào? Nghĩ xem đã. Sau một thời gian phỉnh phờ Ôtenlô rằng Caxiô quá gần gũi vợ hắn - thằng Caxiô có cái mẽ người, cái dáng dấp phong nhã, dễ làm người ta nghi ngờ, nó có cái mã để làm cho đàn bà ngoại tình. Còn thằng Mô vốn thẳng tính, bộc tuệch, thấy ai có vẻ thật thà là tin ngay, sỏ mũi nó cũng dễ như sỏ mũi con lừa. Ta nghĩ ra rồi! Thế là mưu đồ đã sắp đặt xong. Địa ngục và đêm tối sẽ đem quỷ kế mới phôi thai này ra ánh sáng cuộc đời.
Vào.
(2) Ý nói dân trong đất liền, không thạo nghề đi biển, thủy chiến.
(3) Lối nói của thủy quân.
(4) Ram: cừu đực. Chúng tôi chuyển là dê cụ cho hợp với lối nói thông thường chê bai, khinh bỉ.
(5) Miền Bắc Phi.
(6) Shakespeare mượn thành ngữ này của Pháp. Trong tác phẩm của văn hào Pháp Rabơle (thời Shakespeare đã có bản dịch tiếng Anh nói đến thành ngữ "làm con vật hai lưng").
(7) Thời ấy, Vênidơ chỉ dùng lính đánh thuê nước ngoài để tiến hành chiến tranh.
(8) Bản của Đuyvan: dù để cứu linh hồn họ, các vị cũng không thể giao cho một người khác vào cỡ nó để đảm đương công việc.
(9) Sagittlary: nhà ở của tướng lĩnh trong công binh xưởng, hoặc xưởng đóng tàu ở Vênidơ. (theo Cassel và Longworth Chambrun).
(10) Signiory: Vênidơ do một thống lãnh đứng đầu, quyền hạn bị hạn chế bởi một thứ Hội đồng Nhà nước (Signiory) và một Nguyên lão viện (Senate).
(11) And requires your haste-post-haste appearance even on the instant. Thời Shakespeare, trên các thư từ hỏa tốc có ghi: Haste, post, haste.
(12) Carack (do từ Tây Ban Nha caracca) là một loại tàu đắt tiền.
(13) Thời ấy, người ta tin là có bùa yêu. Nghị hội Anh đã xử Gian Grây (Zeanne Grey) về tội đã "bỏ bùa" cho vua Eđuac đệ tứ. Và ở Vênidơ, luật pháp cấm dùng bùa yêu, coi đó là một trọng tội.
(14) Thời Shakespeare, Manđêvin (Mandeville) có viết một cuốn du ký trong đó có nói đến những giống người đầu mọc ở dưới vai. Ralê (Raleigh) cũng nói đến những quái vật đó trong cuốn Phong cảnh Ghian (xuất bản năm 1596). Trong vở Bão táp, Shakespeare cũng nói tới giống quái vật này.
(15) That the bruis'd heart was pierced through the ear: câu này đã gây ra nhiều cuộc tranh luận và nhiều cách dịch khác nhau. Chúng tôi theo cách dịch của Duval (bản dịch tiếng Pháp được Viện Hàn lâm Pháp khen thưởng).
(16) The young of fects in me defunct: câu này đã gây ra rất nhiều lời bình luận, tranh cãi. Người ta nêu câu hỏi: tại sao đương lúc say mê yêu Đexđêmôna, Ôtenlô lại nói là lòng mình "nguội lạnh" (defunct). Do đó có nhiều người muốn thay chữ defunct bằng defenet hoặc disjoint distinct...
Người dịch: Nguyễn Văn Sỹ
1 nhận xét:
câu truyện này khá hay nhưng mà em thấy không giống ở trong sách em đã đọc.các anh biết chỗ nào bán quyển sách này chỉ em với.em xin cảm ơ. email của em là: an_thua_ji@yahoo.com.
Đăng nhận xét