TIỂU DẪN VỀ MĂCBET
Cùng với một lọat những vở bi kịch khác của Shakespeare như Rômêô và Juliet, Hămlet, Vua Lia... vở Măcbet đã giữ một địa vị quan trọng trong toàn bộ tác phẩm của Shakespeare nói riêng và của nền văn học nhân loại nói chung.
Vở kịch này được soạn và công diễn vào khoảng năm 1606 sau một loạt những tác phẩm vĩ đại: Xêđa, Rômêô và Juliet, Hămlet, Ôtenlô, Vua Lia.
Cũng như phần lớn các vở khác, đề tài của Măcbet, đã được Shakespeare mượn trong cuốn "Biên niên sử của nước Anh, Airơlen và Xcôtlen” của Hôlinset. Nội dung rất đơn giản, có thể nói là đơn giản nhất so với các vở bi kịch khác của tác giả.
Trên đường chiến thắng trở về, Măcbet được những mụ phù thủy báo cho biết trước là sẽ được làm vua. Từ đó lòng tham bắt đầu nảy nở, lại thêm bị vợ luôn luôn xúi giục, Măcbet càng ngày càng ham muốn chiếm được ngai vàng. Nhân cơ hội vua Đơncan đến thăm và ngủ đêm tại lâu đài của y, y đã hạ sát nhà vua. Con của vua Đơncan là Mancôm chạy trốn sang Anh. Măcbet lên ngôi vua xứ Xcôtlen. Nhưng những mụ phù thủy cũng tiên đoán Bancô sẽ là cha của một dòng vua; muốn ngăn ngừa hậu họa và củng cố địa vị của mình, Măcbet đã giết nốt cả Bancô, nhưng con của Bancô chạy thoát.
Nắm quyền hành trong tay, càng ngày Măcbet càng tỏ ra chuyên quyền tàn bạo. Vì lo sợ, y thẳng tay chém giết. Nhân dân khắp nơi căm phẫn nổi dậy chống lại y. Mancôm được sự giúp đỡ của vua Anh đã cùng Măcđơp đem quân trở về Xcôtlen. Trong một cuộc huyết chiến, Măcbet đã bị Măcđơp chặt đầu. Trước đó ít lâu, vợ y vì sợ hãi đã phát điên và tự tử chết.
Shakespeare đã theo rất sát Hôlinset. Nhưng với một sức tưởng tượng mãnh liệt, tác giả đã làm sống dậy cả một thế giới nội tâm thác loạn, phức tạp của các nhân vật. Đây là một thảm kịch của lòng tham vô bờ. Thiên tài của Shakespeare là ở chỗ đã mô tả những con người, những con người sống, những con người thực, biến đổi và đa dạng. Tuy trong vở kịch vẫn còn phảng phất dư âm của định mệnh, nhưng đó chỉ là phụ. Việc làm của con người trước hết là do con người quyết định, chứ không phải do thần thánh ma quỷ nào cả. Ở đây, chúng ta được mục kích sự diễn biến tâm lý rất phức tạp nhưng cũng rất sinh động của hai con người vì tham lam mà đi vào con đường tội ác.
Nhưng Măcbet không phải chỉ là một vở kịch của lòng tham, của tội ác và trừng phạt, Măcbet còn có giá trị một vở kịch chính trị xã hội. Shakespeare lên án chế độ phong kiến tập quyền chuyên chế. Trong những năm đầu của thế kỷ 17, ở Anh, dưới triều đại Giêm đệ nhất, một tên vua tàn bạo, giết chóc, nhục hình, tử hình là chuyện xảy ra hàng ngày. Để củng cố quyền lực, Giêm đệ nhất đã thẳng tay đàn áp những lực lượng chống lại y. Tình hình chính trị và xã hội ấy đã được phản ánh một phần nào trong vở kịch.
Bản dịch Măcbet đã được Nhà xuất bản Văn hóa xuất bản lần thứ nhất năm 1963. Trong lần tái bản này, chúng tôi đã đối chiếu kỹ lại nguyên bản, tham khảo thêm một số tài liệu nghiên cứu về Măcbet, và đã gắng sửa chữa lại để bản dịch được tốt hơn.
NHÂN VẬT
ĐƠNCAN Vua Xcôtlen
MANCÔM Con trai Đơncan
ĐƠNABEN
MĂCBET
BANCÔ Võ tướng chỉ huy quân đội của
MĂCĐƠP vua Xcôtlen
LENNÔC
RÔT
MENTI
ENGƠT Các nhà quý tộc Xcôtlen
CAINET
FLINXƠ Con trai Bancô
XIOA Quận công Noocthâmbơclen,
Con trai XIOA tư lệnh quân đội Anh
XÂYTƠN Sĩ quan hầu cận của Măcbet
Một em bé Con trai Măcđơp
Một ngự y người Anh
Một ngự y người Xcôtlen
Một tì tướng
Người gác cổng
Một ông lão
Vợ Măcbet
Vợ Măcđơp
Một phu nhân hầu cận vợ Măcbet
HIKÊT nữ thần phù thủy
Ba mụ phù thủy
Những bóng ma
Các quan đại thần, các nhà quý tộc, các võ quan, quân lính
Những tên thích khách, những người tùy tùng và những điệp sứ.
Câu chuyện xảy ra ở Xcôtlen và Anh
HỒI MỘT
CẢNH I
Một vùng hoang vu. Sấm chớp.Ba mụ phù thủy ra.
MỤ THỨ NHẤT - Bao giờ ba ta lại gặp nhau?
Trong sấm ran chớp giật hay mưa mau?
MỤ THỨ HAI - Khi cảnh náo động ở sa trường đã dứt.
Kẻ được người thua đã rõ ràng.
MỤ THỨ BA - Việc này sẽ rõ trước khi mặt trời lặn.
MỤ THỨ NHẤT - Ở nơi nào?
MỤ THỨ HAI - Trong rừng hoang.
MỤ THỨ BA - Để gặp Măcbet.
MỤ THỨ NHẤT - Em sẽ tới, chị Mèo Xám ơi!
MỤ THỨ HAI - Kìa chị Cóc gọi:
MỤ THỨ BA - Ta sẽ lại ngay.
CẢ BA MỤ - Hay hóa dở, dở hóa hay.
Qua làn sương bẩn lượn bay nhịp nhàng.
Tất cả vào.
CẢNH II
Một trại quân gần Forơt. Có tiếng ầm ầm trong hậu trường. Vua Đơncan, Mancôm, Đơnaben, Lennôc cùng bá quan ra, gặp một viên tì tướng mình đầy máu
ĐƠNCAN - Ai thế kia mà người bê bết máu? Trông hắn thế ắt có thể mang về cho ta tin mới nhất về cuộc nổi loạn.
MANCÔM - Tâu phụ hoàng, đó là viên tì tướng can trường dũng cảm đã chiến đấu cứu con thoát khỏi tay thù. Hỡi người bạn anh dũng, anh hãy tâu trình để hoàng thượng rõ tình hình ở chiến trường lúc anh ở đó về ra sao?
TÌ TƯỚNG - Tâu bệ hạ, tình thế đang dùng dằng chưa quyết, tựa như hai kẻ đang bơi, mệt nhoài cố bám lấy nhau, sức cùng lực kiệt, không còn thi thố được tài năng(1). Tên Măcđônnan tàn ác quả là quân nghịch tặc hung bạo, bao nhiêu điều nhơ nhuốc của thế gian đều chồng chất vào con người y cả. Y được các đảo miền Tây tiếp viện cho một bọn lính đánh thuê Airơlen đủ cả khinh binh, trọng binh. Hạnh vận lại mỉm cười với y trong cuộc xung đột khốn kiếp ấy, thật đúng như một con đĩ theo tên phản bội... Nhưng cũng chẳng ăn thua gì, vì Măcbet anh dũng (ngài quả thật xứng với danh hiệu ấy) coi thường cả số mệnh, vung gươm thép bốc hơi máu nóng trong cuộc tàn sát, như người yêu của Dũng cảm, mở một đường máu tiến thẳng tới trước tên phản tặc; không thèm bắt tay, không thèm chào hỏi, ngài phanh thây nó suốt từ bụng đến hàm, chặt đầu bêu trên chiến lũy...
TÌ TƯỚNG - Nhưng, như cảnh mặt trời vừa hé rạng thì dông tố phũ phàng, sấm chớp hãi hùng bỗng đùng đùng nổ, cũng như lúc bên dòng suối trong, người ta tưởng chừng được hưởng thú êm mát, thì những điều bất hạnh lại lù lù kéo đến. Xin bệ hạ hãy lắng nghe, muôn tâu đức vua Xcôtlen, xin bệ hạ hãy lắng nghe, thần công lý anh dũng vừa mới đánh đuổi bọn khinh binh Airơlen khiếp sợ chạy bạt vong thì vua Nauy nhìn thấy thời cơ thuận lợi, cùng quân tiếp viện vũ khí sáng ngời lại bắt đầu một cuộc tấn công mới.
ĐƠNCAN - Nhưng Măcbet và Bancô, những dũng tướng của ta có sợ hãi chăng?
TÌ TƯỚNG - Tâu bệ hạ, cũng sợ hãi như phượng hoàng sợ bầy chim di, như sư tử sợ lũ thỏ rừng. Nói cho thật đúng, thần phải trình thưa: như súng thần công nhịp đôi khạc lửa, hai tướng lăn xả vào đám địch quân mà đâm chém tơi bời; thần chẳng rõ hai người muốn tắm mình trong những vết thương bốc khói hay muốn ôn lại cảnh Gongôta(3) thuở trước. Nhưng tâu bệ hạ, hạ thần đã kiệt sức rồi! Thương tích trong mình đòi hỏi phải cứu chữa ngay!
ĐƠNCAN - Lời nói cũng như vết thương đều biểu lộ niềm vinh dự, xứng đáng với nhà ngươi. (Quay lại nói với các quan hầu). Các ngươi hãy tìm danh y cứu chữa cho tì tướng ngay.
Viên tì tướng được dìu vào
Ai đến kia nhỉ?
Rôt ra.
MANCÔM - Tâu phụ hoàng, bá tước Rôt tôn quý đó.
LENNÔC - Trông ánh mắt bá tước có dáng vội vã làm sao! Chắc hẳn có chuyện lạ.
RÔT - Thánh thượng vạn tuế!
ĐƠNCAN - Bá tước tôn quý từ đâu tới đây?
RÔT - Tâu bệ hạ, thần từ Faifơ về. Ở đó, quốc kì Nauy còn phấp phới ngạo nghễ trên nền trời quạt sởn gáy nhân dân ta. Đích thân tên vua Nauy với đội ngũ trùng trùng điệp điệp, lại được tên phản tặc tối bất trung, bá tước Caođo giúp đỡ, bắt đầu tấn công ta vô cùng dữ dội, cho đến khi vị hôn phu của Bêlôna(4) xuất trận với giáp phục dạn dày chinh chiến cùng y đọ tài cao thấp, đối chọi nhau từng đường gươm mũi kiếm, đã khuất phục được lòng tham vọng ngông cuồng của y. Cuối cùng phần thắng đã về ta.
ĐƠNCAN - Thực là đại hồng phúc!
RÔT - Bây giờ thì Xuênô, tên vua Nauy mong cầu hòa, nhưng chẳng khi nào ta cho hắn chôn cất các binh sĩ trận vong của hắn nếu hắn không chịu bồi thường cho ta một vạn đồng tiền vàng ở đảo Thánh Côm để xung vào quốc khố.
ĐƠNCAN - Thế là từ nay tên Caođo không còn lừa dối được tình thương yêu thắm thiết của ta đối với y nữa. Khanh hãy tuyên án xử tử y ngay và lấy danh tước của y phong cho Măcbet.
RÔT - Thần xin phụng mệnh.
ĐƠNCAN - Những ân quyền của y sẽ bị tước hết và đem ban cho Măcbet.
CẢNH III
Một khu rừng hoang. Có tiếng sấm. Ba mụ phù thủy ra.
MỤ THỨ NHẤT - Chị vừa đi đâu về vậy?
MỤ THỨ HAI - Đi giết lợn.
MỤ THỨ BA - Còn chị, đi đâu về thế?
MỤ THỨ NHẤT - Vợ thằng thủy thủ khư khư bọc hạt dẻ trong lòng, mồm nhai gau gáu, gau gáu. Em bảo: “Cho ta chút ít”. Con khốn nạn ăn bẩn hét lên: “Cút đi ngay, đồ phù thủy!” Thằng chồng nó hiện lênh đênh ngoài biển cả trên tàu Con Hổ đi Aleppô. Em sẽ cưỡi sàng vượt biển đuổi theo nó, và biến thành một con chuột không đuôi(5) mà báo hại nó, nhất định báo hại nó, nhất định!
MỤ THỨ HAI - Em sẽ giúp chị một luồng gió.
MỤ THỨ NHẤT - Chị thật tốt quá!
MỤ THỨ BA - Cả em cũng giúp chị một luồng.
MỤ THỨ NHẤT - Còn em đã có tất cả các luồng gió khác thổi tới khắp các cảng trên hải đồ. Em sẽ hút máu nó làm cho nó xác như ve, khô như rạ. Ngày đêm nó trằn trọc, giấc ngủ treo trên đôi mi nặng trĩu; nó sẽ sống cô đơn, người đời xa lánh. Bảy ngày đêm bải hoải, chín lần chín đêm ngày nó mòn mỏi, kiệt sức, thoi thóp. Dù thuyền của nó không đắm chìm xuống biển sâu thì cũng sẽ bị chòng chành ngiêng ngả trong phong ba bão táp. Này các chị coi đây.
MỤ THỨ HAI - Cho em xem nào!
MỤ THỨ NHẤT - Đây là ngón tay cái của một tên hoa tiêu bị đắm tàu trên đường về bến quê hương.
Có tiếng trống bên trong.
MỤ THỨ BA - Có tiếng trống! Có tiếng trống! Măcbet đã tới đấy!
CẢ BA MỤ - Những nữ thần số mệnh, những lữ khách lướt nhanh qua biển cả và đất liền, tay nắm tay, cứ giỡn vòng, giỡn vòng mãi; chị ba, em ba và ba nữa là thành chín. Thôi nào, bùa mê ta đã sẵn sàng.
Măcbet và Bancô ra.
BANCÔ - Từ đây đến Forớt không biết còn bao dặm đường nữa nhỉ? Lạ chưa, ai mà thân hình xơ xác, áo quần man dại thế kia? Trông không giống người trần tục chút nào mà lại vẫn ở trên mặt đất. Này, các ngươi có phải là người không? Hay là những sinh vật gì có thể nói chuyện được với người? Hừ, các ngươi hình như có vẻ cũng hiểu câu nói của ta nên mới để ngón tay khẳng khiu lên những đôi môi khô đét như vậy. Trông bộ các ngươi phải là đàn bà thì mới đúng, nhưng lại có râu cả thế kia khiến cho ta khó phân biệt quá!
MĂCBET - Các ngươi là ai? Nói lên, nếu các ngươi có thể nói được?
MỤ THỨ NHẤT - Kính chào Măcbet, hoan hô tướng quân, bá tước Glamit!
MỤ THỨ HAI - Kính chào Măcbet, hoan hô tướng quân, bá tước Caođo!
MỤ THỨ BA - Kính chào Măcbet, tương lai Người sẽ lên ngôi vua.
BANCÔ - Kìa sao, khi nghe thấy những lời tốt đẹp ấy, tướng công lại giật mình run sợ làm vậy? Này, ta hỏi thật, các ngươi là ảo ảnh hay là những sinh vật có thật đấy? Những lời đón chào bằng tước vị hiện thời và những lời tiên tri lớn mang niềm hy vọng được có những tước vị cao sang và được lên trị vì ngôi báu làm cho ông bạn cao quý của ta đây dường như mê mẩn bàng hoàng. Còn về ta, sao các ngươi chẳng nói chi? Nếu các ngươi có tài nhìn thấu được những mầm mống của tương lai và có thể nói được hạt nào sẽ mọc, hạt nào sẽ lụi, thì hãy nói ta rõ. Ta chẳng cần cầu xin ân huệ, mà cũng không hề e sợ sự ghét bỏ của các ngươi đâu.
MỤ THỨ NHẤT - Chào tướng quân!
MỤ THỨ HAI - Chào tướng quân!
MỤ THỨ BA - Chào tướng quân!
MỤ THỨ NHẤT - Danh vọng chẳng bằng Măcbet nhưng lại cao hơn.
MỤ THỨ HAI - Sung sướng chẳng bằng Măcbet, nhưng lại hạnh phúc hơn.
MỤ THỨ BA - Con cháu tướng quân sẽ lên ngôi vua mặc dù tướng quân chẳng được trị vì ngôi báu. Thôi, xin kính chào nhị vị tướng quân Măcbet và Bancô.
MỤ THỨ NHẤT - Kính chào nhị vị tướng quân Bancô và Măcbet.
MĂCBET - Đứng lại, bọn mi nói chẳng rõ ràng. Phải nói cho ta rõ hơn: khi cha ta là Xinen(7) qua đời, ta biết là ta thừa hưởng tước Glamit, nhưng làm sao ta lại là bá tước Caođô được? Bá tước Caođo hãy còn sống, quyền thế lẫy lừng! Còn như các ngươi nói ta sẽ lên ngôi vua thì lại càng không thể tin được lắm, cũng như ta không thể tin được sẽ trở thành bá tước Caođo. Hãy nói ta hay, tin kì lạ ấy các ngươi lượm được ở đâu? Tại sao trong khu rừng hoang bị tàn phá xác xơ này, các ngươi lại đón đường ta mà chúc tụng bằng những lời tiên tri ấy? Ta truyền lệnh cho các ngươi, nói đi!
Cả ba mụ phù thủy biến mất
BANCÔ - Đất cũng có bong bóng như nước. Bọn này chính là bong bóng đất đấy thôi. Chúng biến đi đâu?
MĂCBET - Biến vào thinh không, những hình thể phảng phất như người ấy tan đi như hơi thở trong gió. Giá chúng nán lại thêm chút nữa nhỉ!
BANCÔ - Có phải những vật ta vừa nói chuyện là có thật chăng? Hay là chúng ta đã ăn phải một thứ rễ độc làm ta quẫn trí?
MĂCBET - Con cháu tướng quân sẽ lên ngôi vua!
BANCÔ - Tướng quân sẽ lên ngôi vua.
MĂCBET - Và được phong là bá tước Caođo nữa, có phải bọn chúng nói thế chăng?
BANCÔ - Đúng như thế. Kìa có ai tới?
Rôt và Engơt ra.
RÔT - Kính thưa Măcbet tướng quân, đức vua rất vui mừng khi biết tin thắng trận. Được biết tướng quân thân chinh xông pha chiến đấu với quân phiến loạn suốt một ngày ròng chém giết tơi bời đám quân Nauy trùng trùng điệp điệp, gây nên bao cảnh máu đổ xương rơi mà không chút sờn lòng sợ hãi, Người đã ngạc nhiên và cảm phục không thốt được nên lời... Điệp sứ liên tiếp từ chiến trường về không ngớt ca tụng ngay trước mặt rồng chiến công oanh liệt của tướng quân để bảo vệ vương quốc.
ENGƠT - Phụng mệnh đức vua, chúng tôi mang đến đây những lời chúc mừng nồng nhiệt của Người, và kính mời tướng quân tới bệ kiến chứ không phải để ban thưởng tướng quân.
RÔT - Để tỏ lòng ưu ái trong khi chờ đợi sẽ ban cho tướng quân một vinh dự cao hơn, Người đã truyền cho chúng tôi phong tướng quân là bá tước Caođo. Xin chúc mừng tướng quân, người xứng đáng nhất được lĩnh nhận thêm danh tước cao quý và vinh dự ấy.
BANCÔ (nói một mình) - Kìa! Thì ra bọn ma quỷ nói đúng sao?
MĂCBET - Bá tước Caođo hãy còn sống cơ mà, sao lại mượn tước của người khoác cho ta làm vậy?
ENGƠT - Hắn tuy còn sống thật, nhưng đang mang một án nặng, đáng tội chết. Hắn đã tư thông với bọn Nauy, hay ngầm giúp quân phản tặc, hoặc âm mưu cả hai việc để mưu hại tổ quốc thì tôi không được rõ, chỉ biết có đủ chứng cớ, và hắn đã thú nhận tội phản nghịch nên bị kết án tử hình.
MĂCBET (nói một mình) - Glamit, bá tước Caođo, lại còn cái địa vị chí tôn sau này nữa! (Nói với Engơt và Rôt). Cảm ơn các vị đã vất vả vì tôi. (Nói với Bancô). Còn tướng quân há lại không hi vọng các lệnh lang sau này sẽ lên ngôi báu sao! Chính những kẻ nói tôi sẽ được phong tước Caođo đã tiên đoán điều ấy cho các lệnh lang mà!
BANCÔ - Nếu hoàn toàn tin như vậy, thì chắc hẳn điều đó sẽ nung nấu kích thích tướng quân với tới ngôi chí bảo ngoài tước Caođo này. Nhưng kể cũng lạ, nhiều khi bọn ma quỷ muốn thâm hiểm hại ta, để ta tin chúng, thường nói cho ta hay đôi điều chân thực về những chuyện nhỏ nhặt chính là để có thể đánh lừa ta về những chuyện hệ trọng. Nhị vị tướng quân, tôi muốn ngỏ cùng nhị vị một lời.
MĂCBET (nói một mình) - Đã đúng hai việc, thật là mở màn tốt lành cho mộng đế vương huy hoàng, rực rỡ. (Nói với Rôt và Engơt). Xin cảm tạ các vị. (Nói một mình). Những lời cám dỗ thần kì kia chẳng thể là dở mà cũng không hẳn là hay. Nếu dở tại sao lại có được sự đảm bảo cho thành công tốt đẹp bắt đầu bằng một sự thật. Ta được phong tước Caođo. Nếu hay thì sao ta lại để gợi lên những hình ảnh ghê gớm làm tóc gáy ta dựng ngược, trái tim cứng cỏi của ta đập loạn xạ trong lồng ngực, trái với quy luật của tự nhiên. Những mối lo âu hiện nay còn không rùng rợn bằng những hình ảnh hiện lên trong trí não. Chỉ mới nghĩ đến việc mưu sát thôi mà đã chấn động toàn bộ con người ta, mọi năng lực hoạt động đều tê liệt, khiến ta sống trong một thế giới mộng ảo, mơ tưởng những cái chưa hề có.
BANCÔ - Kìa, sao ông bạn chúng ta đây lại bàng hoàng mê mẩn vậy.
MĂCBET (nói một mình) - Nếu số mệnh đã định ta được lên ngôi báu thì số mệnh cũng có thể sẽ mang vương miện đến mà ta chẳng cần phải hành động gì.
BANCÔ - Những danh vọng mới đến với Măcbet tướng quân đột ngột quá như những quần áo mới, phải mặc lâu mới thành quen được.
MĂCBET (nói một mình) - Thôi thì mặc, muốn ra sao thì ra, ngày dữ đến đâu rồi cũng sẽ qua đi, mà giờ đã định rồi cũng sẽ tới.
BANCÔ - Măcbet cao quý! Chúng tôi chờ lệnh tướng quân.
MĂCBET - Xin các vị thứ lỗi. Đầu óc nặng nề của tôi đang bị xáo động vì những việc đã quên. Các vị vì tôi mà khó nhọc, điều này tôi xin ghi vào những trang lưu niệm để ngày ngày giở đọc. Chúng ta hãy cùng nhau đến bệ kiến hoàng thượng. (nói với Bancô) Xin hiền huynh hãy suy nghĩ tới việc vừa xảy ra, sau này có thời gian cân nhắc, ta sẽ cùng nhau giãi bày tâm sự.
BANCÔ - Xin lĩnh ý.
MĂCBET - Thôi, đến lúc đó hãy hay. Nào, xin mời quý vị cùng đi.
Tất cả vào
CẢNH IV
Forơt. Trong hoàng cung. Tiếng trống,tiếng nhạc. Đơncan, Mancôm, Đơnaben, Lennôc và quần thần ra.
ĐƠNCAN - Tên Caođo đã bị hành quyết chưa? Những người được giao nhiệm vụ này đã về chưa?
MANCÔM - Tâu phụ hoàng, bọn họ chưa về. Nhưng con đã nói chuyện với một người được chứng kiến lúc hắn chết. Người ấy kể lại, trước khi tắt thở, hắn đã thành thật thú nhận hết tội phản bội, cầu xin phụ hoàng tha thứ và tỏ lòng ăn năn hối lỗi: bình sinh hắn chưa làm được việc gì xứng đáng bằng việc hắn từ giã cõi đời. Hắn chết đi như một người đã suy nghĩ nhiều về cái chết của mình, vứt bỏ cái quý giá tha thiết nhất như vứt bỏ một vật tầm thường, nhỏ nhặt.
ĐƠNCAN - Không nghệ thuật nào có thể giúp ta nhìn mặt một người mà rõ được tâm tình người ấy. Caođo vốn là người xưa kia ta hoàn toàn tin cậy.
Măcbet, Bancô, Rôt và Engơt ra
Kìa, biểu đệ đáng quý đáng trọng của ta. Lúc này đây quả nhân thực mang nặng tội vô ơn đối với khanh. Khanh giành chiến công mau lẹ quá đỗi khiến những phần thưởng dù có cánh nhanh nhất cũng không thể bay tới kịp. Giá như công trạng của khanh có bớt đi một phần thì quả nhân mới có thể tạ ân một cách xứng đáng được. Quả nhân chỉ còn biết nói: “Công trạng của khanh thật không lấy gì mà đền đáp nổi”.
MĂCBET - Được làm nhiệm vụ bệ hạ giao phó cho, được tỏ lòng trung thành của thần, những điều đó tự nó đã là phần thưởng xứng đáng rồi. Bệ hạ là người có quyền nhận sự phụng sự của kẻ thần tử. Và trách nhiệm của chúng thần là làm tôi con phụng sự ngôi báu và quốc gia, làm hết bổn phận mình để xứng đáng với tình yêu thương và ân huệ của bệ hạ.
ĐƠNCAN - Quả nhân rất vui mừng đón tiếp khanh. Quả nhân đã bắt đầu vun trồng cho khanh, quả nhân sẽ chăm bón cho tới ngày ra hoa kết quả. Còn Bancô tướng quân, công của tướng quân cũng lớn lao chẳng kém và cũng phải được đền bù chẳng kém. Hãy cho quả nhân được ôm lấy tướng quân và ghì chặt tướng quân vào trái tim này.
BANCÔ - Tâu bệ hạ nếu cây này đâm hoa kết quả, hoa quả đó cũng là của bệ hạ mà thôi.
ĐƠNCAN - Niềm vui chan chứa của ta say sưa tràn ngập, phải tìm dòng lệ để mà che giấu. Hỡi các hoàng tử, hoàng thân, các bá tước, cùng các khanh thân cận nhất của trẫm, trẫm xin báo cho mọi người biết, trẫm sẽ truyền ngôi cho Mancôm, trưởng nam của trẫm, phong Mancôm là hoàng thái tử Cơmbơclen(8). Nhưng không phải chỉ riêng thái tử được hưởng ân huệ mà những tước vị cao quý như những vì sao sẽ chiếu rọi đến tất cả những người nào xứng đáng. (Nói với Măcbet). Quả nhân cùng khanh hãy về Invơcnet(9) để cho ân tình với khanh càng thêm khăng khít.
MĂCBET - Tâu bệ hạ, đối với thần, nghỉ ngơi là gian khổ, nếu sự nghỉ ngơi đó không phụng sự gì đấng quân vương; thần xin đích thân về báo trước tin vui này cho tiện nội. Thần xin cúi đầu bái biệt.
ĐƠNCAN - Bá tước Caođo đáng quý của ta!
MĂCBET (nói một mình) - Thái tử Cơmbơclen! Một tảng đá ngăn đường ta. Hoặc ta gục ngã, hoặc ta sẽ nhảy qua. Sao ơi! hãy che giấu ánh sáng của mi đi, đừng để một tia nào soi thấu những ham muốn mờ ám, sâu kín của ta! Đừng để mắt ta phải trông thấy việc của tay ta làm; nhưng dù mắt ta kinh sợ không muốn nhìn, ta cũng cứ phải làm thôi!
Vào.
ĐƠNCAN - Bancô tướng quân ạ, Măcbet thật quả là một dũng tướng. Khen ngợi Măcbet, trẫm thấy bừng say như trong một bữa đại tiệc hân hoan. Chúng ta hãy đi theo thôi!... Bá tước đã chu đáo về trước để đón tiếp chúng ta cho được trọng thể, thật là một vị hoàng thân đáng quý đáng trọng không ai bì.
CẢNH V
Invơcnet. Lâu đài của Măcbet. Vợ Măcbet ra, đang đọc thư
VỢ MĂCBET (đọc) - “Đúng ngày về ca khúc khải hoàn thì ta gặp mấy mụ phù thủy đó. Qua những tin báo hoàn toàn khớp với sự thật, ta thấy họ hiểu biết nhiều hơn người trần. Ta nóng lòng nóng ruột muốn hỏi thêm nữa thì họ đã biến thành không khí tan vào thinh không mất rồi. Ta còn đang đứng sững, bàng hoàng thì bỗng có sứ giả phụng mệnh hoàng thượng đến chào mừng ta là “bá tước Caođo!” Tước vị này, các mụ phù thủy kia cũng vừa chào ta lúc trước và hướng về tương lai, chúng lại còn chào ta: “Kính chào người sẽ lên ngôi vua”. Chuyện này, ta nghĩ nên bày tỏ cùng nàng, người vợ yêu quý nhất đời của ta trong lúc vinh hiển để nàng vui mừng được biết những danh vọng lớn lao mà số mệnh hứa hẹn dành cho. Nàng nên để bụng chuyện này. Tạm biệt”.
Phu quân đã là bá tước Glamit và Caođo, rồi lại sẽ có được danh vị cao quý mà số mệnh đã hứa hẹn dành cho, nhưng thiếp vẫn e ngại bản chất phu quân, vốn quá nhiều chất sữa của tính nhân hậu không biết chọn con đường ngắn nhất. Phu quân không phải không ước ao địa vị lớn, không phải là người không có tham vọng, nhưng lại không có những tính nết tàn bạo cần thiết để đạt được tham vọng ấy; muốn tiến bước cao, nhưng lại muốn đường hoàng, thẳng thắn, không muốn bịp bợm nhưng lại muốn thắng một cách gian tà. Bá tước Glamit cao quý của thiếp, phu quân không thấy trong lòng có tiếng thúc giục: “Muốn được cái đó thì người phải làm như vậy". Phu quân sợ phải tự tay làm việc đó, nhưng nếu việc đã xong thì phu quân cũng không tiếc. Phu quân ơi! Phu quân hãy về đây để thiếp uốn ba tấc lưỡi khôn ngoan đảm lược này rót vào tai phu quân những cảm nghĩ của thiếp, xua tan những trù trừ, do dự đã cản trở phu quân đoạt lấy vương miện, mà mệnh trời và lòng thần như đã đặt lên đầu phu quân.
Có tin gì thế?
Một điệp sứ ra
ĐIỆP SỨ - Bẩm phu nhân, hoàng thượng ngự giá tới đây đêm nay.
VỢ MĂCBET - Ngươi điên hay sao mà nói vậy? Thế tướng công không hộ giá à? Nếu thật là như vậy, thì đáng lý tướng công phải báo cho ta biết trước để sửa soạn chứ?
ĐIỆP SỨ - Bẩm phu nhân, đúng vậy: tướng công đang trên đường về. Một người hầu chạy về trước. Y mệt đứt hơi chỉ đủ sức báo tin này.
VỢ MĂCBET - Ngươi khá trông nom săn sóc cho y. Y đã mang về một tin trọng đại đấy. (Điệp sứ vào) Con quạ kia báo hiệu Đơncan đưa bước chân oan nghiệt đến lâu đài ta, ngay tiếng kêu cũng khàn khàn lạc giọng. Lại đây thôi, hỡi các quỷ thần vẫn thường phù trợ những tư tưởng sát nhân ghê gớm, hãy biến chất nữ nhi của ta đi cho khắp thân thể gái này từ đầu đến chân tràn đầy độc ác, hung bạo. Hãy làm cho máu trong người ta đông đặc lại để ngăn chặn không cho những tư tưởng ăn năn hối hận len lỏi vào, đừng để cho những thương cảm tự nhiên lay chuyển mục đích ghê gớm của ta và xen vào giữa mưu đồ của ta và việc thực hiện nó. Hãy nhập vào bầu vú gái này biến sữa ta thành mật đắng, hỡi các quỷ thần sát nhân, tuy vô hình, nhưng ở bất cứ đâu cũng chủ trì mọi sự tàn bạo trên đời. Hỡi đêm tối dày đặc, hãy lại mau lên, hãy liệm kín mình người trong màn khói đen ngòm nhất của địa ngục để lưỡi dao nhọn của ta không nhìn thấy được vết thương nó đâm, trời cao cũng không nhìn lọt qua được tấm màn của đêm tối mà kêu lên: “Hãy ngừng tay lại! Ngừng tay lại!”
Măcbet ra
Kìa bá tước Glamit! Bá tước Caođo tôn nghiêm của thiếp! Theo lời tung hô, rồi đây phu quân còn bước tới địa vị cao sang hơn nữa! Thư phu quân đã đưa thiếp ra khỏi hiện trạng u mê và thiếp đã nhìn thấy tương lai ngay từ giờ phút này.
MĂCBET - Hiền thê yêu quý nhất đời của ta, vua Đơncan sẽ tới đây đêm nay.
VỢ MĂCBET - Thế bao giờ định rời khỏi đây?
MĂCBET - Ngày mai, theo ý y.
VỢ MĂCBET - Ôi, mặt trời sẽ không bao giờ còn trông thấy cái ngày mai đó! Hỡi bá tước của thiếp, vẻ mặt phu quân như một quyển sách, người ta có thể đọc thấy những điều lạ lùng. Muốn lừa đời, phải tạo ra một bộ mặt giống đời, trong ánh mắt, trong cử động của bàn tay, trong lời nói, phải làm ra vẻ vui tươi, niềm nở, phải làm sao giống như một bông hoa dịu dàng vô hại, nhưng bên trong lại có rắn độc cuộn mình. Mọi việc đều phải sắp sẵn để chờ đón y; đại sự đêm nay cứ phó mặc trong tay thiếp lo liệu. Có như vậy, rồi đây mới giành được ngôi báu và quyền uy mãi mãi về ta.
MĂCBET - Ta sẽ bàn thêm sau.
VỢ MĂCBET - Phu quân phải làm ra vẻ điềm nhiên. Biến sắc tức là tỏ ra sợ hãi. Mọi chuyện cứ để mặc thiếp.
Cả hai vào.
CẢNH VI
Trước lâu đài của Măcbet. Tiếng sáo đồng. Ánh đuốc. Đơncan, Đơnaben, Bancô, Mancôm, Lennôc, Engơt, Rôt, và quần thần ra.
ĐƠNCAN - Cảnh lâu đài này thật là kì thú; không khí mát mẻ trong lành làm tâm thần thảnh thơi, thoải mái.
BANCÔ - Loài chim én, du khách của mùa hạ, thường lai vãng các đền đài; cũng thích đến đây xây tổ ấm, chứng tỏ chốn này khí trời trong mát. Dưới mái hiên, ngoài đầu hồi, trên mái cuốn, không chỗ nào là không thấy én kết tổ cheo leo, làm nơi dừng cánh và sinh con đẻ cái. Thần nghiệm thấy nơi nào én làm tổ ấp con, không khí bao giờ cũng êm dịu.
Vợ Măcbet ra
ĐƠNCAN - Kìa nữ chủ nhân tôn quý đã ra kia. (Nói với vợ Măcbet). Lòng yêu quý của mọi người đối với ta đôi khi cũng làm phiền ta, nhưng ta vẫn sẵn sàng cảm ơn về sự phiền hà đó vì đó là tình yêu. Nói thế để phu nhân thấy vì sao phu nhân nên cầu Chúa ban phúc lành cho trẫm vì phu nhân đã phải vất vả khó nhọc đón tiếp và nên biết ơn trẫm đã làm phiền phu nhân.
VỢ MĂCBET - Muôn tâu bệ hạ, tất cả những sự đón tiếp của gia đình thần thiếp dù có tăng lên gấp đôi, gấp bốn đi nữa thì cũng vẫn là nghèo nàn đơn bạc, so với tất cả những ân tứ sâu rộng mà bệ hạ đã ban cho: đối với những vinh dự trước kia và tước vị được phong mới đây, chúng thần suốt đời cầu nguyện cảm tạ ơn sâu.
ĐƠNCAN - Caođo bá tước đâu rồi? Trẫm cùng bá quan đã đuổi theo bá tước bén gót, cố gắng đến trước nhưng bá tước thật là một kỵ sĩ kì tài, lại thêm tình yêu nồng nàn tha thiết, nhọn sắc như đinh thúc ngựa, khiến bá tước về tới trước trẫm. Nữ chủ nhân kiều diễm và cao quý! Trẫm và bá quan đây là khách của phu nhân đêm nay.
VỢ MĂCBET - Tất cả những gì của chúng thần đều là bề tôi của bệ hạ và cả bản thân chúng thần đều thuộc quyền bệ hạ, chúng thần như người quản gia của bệ hạ, tới ngày báo cáo chi thu, còn có cái gì đều là của bệ hạ hết thảy.
ĐƠNCAN - Xin phu nhân cho trẫm cầm tay và đưa trẫm tới gặp chủ nhân. Trẫm hết lòng quý trọng bá tước và rồi đây sẽ còn ban thêm nhiều ân tứ. Xin phu nhân cho phép.
Tất cả vào.
CẢNH VII
Trong lâu đài Măcbet. Tiếng sáo đồng. Ánh đuốc. Một người đầu bếp. Nhiều gia nhân qua lại trên sân khấu đang dọn tiệc. Măcbet ra.
MĂCBET (nói một mình) - Nếu một khi đã làm là xong, thì nên làm sớm càng tốt. Nếu hành thích mà có thể ngăn chặn được những hậu quả tai hại, nếu hoàn thành việc đó mà khiến ta toại nguyện; nếu chỉ một nhát dao này mà giải quyết được mọi chuyện, kết thúc được mọi chuyện ở trên đời, trong kiếp đời ngắn ngủi này, thì ta sẽ liều mà ra tay, liều với cuộc đời mai hậu. Nhưng như vậy, ta vẫn phải chịu sự xét xử của đời; những việc đẫm máu ta gây ra rồi sẽ quay lại gieo rắc tai họa lên đầu ta. Thần công lý vô tư rồi sẽ lại đưa lên miệng ta cốc thuốc độc ta rót cho kẻ khác uống. Đơncan nghỉ tại nhà ta đêm nay, có hai điều bảo đảm; trước hết ta vừa là người thân thích của hắn, lại vừa là bề tôi của hắn, cả hai lý do đó ngăn ta không được phạm vào tội ác; thứ nữa ta lại là gia chủ, có bổn phận đóng cửa ngăn kẻ hành thích chứ đâu lại chính tay cầm dao đi giết khách. Vả lại, Đơncan trong việc trị nước, đã tỏ ra là một ông vua đức độ nhân từ, trong sạch. Những đức tính đó như những thiên thần thổi kèn đồng, chống lại mưu đồ ám hại hắn. Mối thương tâm như một đứa trẻ sơ sinh trần truồng ngồi trên gió dữ hay một vị tiên đồng cưỡi trên mình sứ giả vô hình của thinh không(10), đem cái tin khủng khiếp này thổi vào mắt mọi người khiến cho nước mắt sẽ chảy như mưa mà dập tắt làn gió mạnh. Ta không có lý lẽ gì để thúc đẩy những mưu toan của ta; hoàn toàn chỉ vì tham vọng muốn nhảy lên cao, nhưng quá đà đến ngã mất.
Vợ Măcbet ra
Thế nào, có việc chi thế?
VỢ MĂCBET - Hắn đã ăn gần xong, sao phu quân lại rời khỏi phòng?
MĂCBET - Hắn có hỏi đến tôi không?
VỢ MĂCBET - Phu quân lại còn không biết hay sao?
MĂCBET - Thôi, chúng ta không nên đi quá xa nữa. Hắn vừa mới ban thêm nhiều ân tứ cho tôi. Khắp nơi nơi, mọi người, từ kẻ sang cho chí người hèn, đều ca tụng, trọng vọng tôi. Danh vọng mới rực rỡ chói lọi ấy, tôi nên gìn giữ mới phải, không nên vứt bỏ đi sớm thế!
VỢ MĂCBET - Khi ông khoác những danh vọng mới ấy, nữ thần hi vọng của ông say rồi chăng? Có phải rằng từ bấy đến giờ bà ấy ngủ mê mệt, đến lúc này tỉnh dậy, mặt mày xanh xám khi hồi tưởng lại những mưu toan táo bạo trước đây của mình? Giờ đây, tôi mới nhận chân được tình yêu của ông là thế đấy. Đến lúc phải hành động, phải can trường, phải chăng ông đã run sợ không còn đúng là cái con người khi ước muốn nữa? Phải chăng ông bằng lòng với những cái ông cho là trang trí của cuộc đời mà đành cam chịu sống như một thằng hèn, để cho câu “Tôi không dám” thắng câu “Ta nhất định sẽ làm”, như con mèo đáng thương trong câu châm ngôn cổ(11)?
MĂCBET - Thôi đi, tôi xin bà. Tôi có gan làm được mọi điều xứng đáng là một đấng trượng phu, còn kẻ nào dám làm những điều quá đáng thì không xứng đáng là người nữa.
VỢ MĂCBET - Thế con vật nào lúc ấy đã khiến ông bộc lộ mưu đồ đó cùng tôi. Ông mà dám làm việc ấy thì ông quả xứng đáng là kẻ trượng phu. Nhưng khi ông đạt tới địa vị cao quý hơn bây giờ thì ông sẽ còn hơn kẻ trượng phu nhiều lắm. Khi ấy thời gian và địa điểm đều không thuận tiện chút nào, vậy mà ông vẫn dám có ý định ấy, bây giờ cơ hội tự nó đến thuận lợi như vậy thì ông lại đâm ra như người mất trí. Ông ạ, tôi đã từng nuôi con, tôi đã từng được biết tình mẫu tử êm ái khi ôm con vào lòng cho nó bú; nhưng tôi cũng có gan giằng cái lợi đỏ hỏn không răng của nó ra khỏi đầu vú, đập vỡ đầu lòi óc nó ra ngay chính lúc nó đang cười với tôi nếu một khi tôi đã thề như ông đã thề quyết tâm sẽ làm việc ấy.
MĂCBET - Thế nếu việc không thành thì sao?
VỢ MĂCBET - Sao lại không thành! Ông hãy giữ lòng can đảm cho vững là nhất định thành. Khi Đơncan ngủ rồi, - ban ngày đi mệt thế, tối đến tất ngủ say - thiếp sẽ cho hai tên thị vệ chè chén uống rượu cho đến khi đầu óc mơ màng mất cả trí nhớ chỉ còn là hai cái nồi nấu rượu. Khi chúng say mèm lăn ra bất tỉnh, ngủ như lợn, thì hai ta làm gì tên Đơncan không người bảo vệ ấy mà chả được! Rồi ta sẽ đổ tội lên đầu hai tên thị vệ say bí tỉ kia, chúng sẽ gánh lấy tội sát nhân ghê gớm thay ta.
MĂCBET - Phu nhân chỉ nên đẻ con trai thôi, vì một người đàn bà lòng dạ sắt đá như phu nhân thì chỉ nên sản sinh ra giống đực. Chúng ta lấy máu vấy lên hai tên thị vệ đang ngủ say trong phòng y mà lại dùng đoản kiếm của chúng để hành sự thì còn ai mà chẳng tin chúng là thủ phạm?
VỢ MĂCBET - Chúng ta sẽ vật vã gào khóc, thương xót cái chết của y thì còn ai dám nghĩ khác được nữa?
MĂCBET - Thôi được, ta đã quyết định và sẽ nỗ lực làm cái công việc ghê gớm này. Chúng ta đi đi, và phải lừa đời bằng vẻ mặt thành thực, tươi cười, nét mặt dối trá phải che giấu tất cả những gì mà chỉ có tâm địa gian tà biết thôi.
Cả hai vào.
(1) Nguyên văn: làm tê liệt khả năng hoạt động của nhau.
(2) Theo Hôlinset, Đơncan và Măcbet là anh em con dì con già.
(3) Theo Kinh thánh: Gongôta là tên một ngọn đồi đầy sọ người, nơi Chúa Giêsu bị xử hình.
(4) Bêlôna là nữ thần chiến tranh trong thần thoại La Mã. Vị hôn phu của Bêlôna là nói Măcbet.
(5) Phù thủy có thể ngồi trên cái sàng, vỏ trứng, hoặc vỏ ốc vượt qua biển cả ngay lúc dông tố và có thể biến thành bất cứ một con vật nào, duy chỉ không có đuôi, có thể điều khiển được gió v.v... Đó là những mê tín thời Shakespeare.
(6) Phản ánh tâm trạng Măcbet lúc ấy.
(7) Theo chú thích của Hôlinset, Xinen là bố Măcbet.
(8) Theo Xtiven thì thời bấy giờ ngôi vua Xcôtlen không phải là cha truyền con nối. Khi còn sống, nhà vua muốn truyền ngôi cho ai thì phong người ấy là hoàng thái tử Cơmbơclen. Như vậy có nghĩa là Đơncan quyết định truyền ngôi cho Mancôm.
(9) Lâu đài của Măcbet.
(10) Gió.
(11) Câu châm ngôn cổ ấy là bằng tiếng Latinh: "Chú mèo muốn ăn cá nhưng lại không muốn ướt chân".
Người dịch: Bùi Phụng, Bùi Ý
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét